ЕКОЛОГИЈАТА ВО МАКЕДОНСКАТА ЛИТЕРАТУРА ЗА ДЕЦА: КУЛТУРНИ ИМПЛИКАЦИИ ЗА ОПШТЕСТВЕНИ ПРОМЕНИ
Povzetek
Еден од важните фактори за развој на еколошката свест и за едукација на младата генерација може да биде и литературата. Во трудот се поаѓа од претпоставките дека читањето белетристика со еколошка содржина: ja поттикнува грижа за животната средина, ја нагласува потребата за правилно управување со природните ресурси, ја развива љубовта кон природата и кон секое живо суштество и ја имплицира свесноста за зачувување на екосистемот.
Преку соодветна анализа на македонските детски литературни дела, кои обработуваат еколошки теми (екосвест, екообразование, загадување, природна средина, заштита на животинските видови, екоактивизам) доаѓаме до одредени заклучоци за: квалитетот, недостатоците и состојбата на екосвесноста кај детската популација во Македонија. Поконкретно, во трудот ќе бидат анализирани детски научнофантастични романи: „Планета Окталц“ (1988) од Лилјана Белева (посветени на еколошка катаклизма); „Авантурите на Марко и Дамјан“ (2005) од Мирко Зафировски (кој ја иницира потрагата по незагадена планета); потоа се задржуваме за младинскиот роман „Тополите на крајот од дедовата ливада“ (2001) од Бистрица Миркуловска (како илустрација на училишниот екоактивизам); романот за деца „Киндер квачка“ (1999) од Киро Донев (преку кој децата можат правилно и ненаметливо да учат за еколошките содржини уште од мали нозе); романот „Професор Еднокамчев“ (1999) од еколошката активистка Мимоза Ристова (посветен на проблемот со преживувањето на дивите мечки) и на крајот екороманот „Зелена приказна“ (2008) од Звонко Шавревски (кој го обработува проблемот на принудната мелиорација).
Извршената анализа ги наметна проблемите на недоволна застапеност на детската еколошката литература во формалното образование, неприлагодените форми за возраста на децата, како и неадекватнообработените содржини.
Овој труд беше насочен кон откривањето како анализираните книжевни дела го отсликуваат односот на човекот кон средината во која живее, истакнувајќи ја при тоа и важноста на еколошките теми за човештвото, и сето тоа со една основна цел да ја иницираме потреба од создавање на адекватна еколитература во Македонија, што ќе доведе до промени во севкупниот однос на општеството кон природата.
Prenosi
Literatura
Анкета. (2016) Читатели од иднината. Програма Креативна Европа-Македонија. [Anketa. (2016) Čitateli od idninata. Programa Kreativna Evropa Evropa-Makedonija] (In Macedonian) URL: http://readersofthefuture.com/wp-content/uploads/2017/02/Survey-Report_MK.pdf (датум на пристапување: 25.10.2020)
Белева, Лилјана. (1988). Планетата Окталз. Детска радост: Скопје. [Beleva, Liljana. (1988). Planetata Oktalz. Detska radost: Skopje] (In Macedonian)
Белева, Лилјана. (2001). Омајот на вселената. Култура: Скопје. [Beleva, Liljana. (2001). Omajot na vselenata. Kultura: Skopje] (In Macedonian)
Донев, Киро. (2016). Киндер квачка. Просветно дело: Скопје. [Donev, Kiro. (2016). Kinder kvačka. Prosvetno delo: Skopje] (In Macedonian)
Друговац, Миодраг. (1996). Македонската книжевност за деца и младина. Детска радост: Скопје.[Drugovac, Miodrag (1996). Makedonskata kniževnost za deca i mladina. Detska radost: Skopje] (In Macedonian)
Зафировски, Мирко. (2005). Авантурите на Марко и Дамјан. Макавеј: Скопје. [Zafirovski, Mirko.(2005). Avanturite na Marko i Damjan. Makavej: Skopje] (In Macedonian)
Кацаров, Трајче.(1997). Ети ја спасува Тера. Феникс. Скопје. [Kacarov, Trajče. (1997). Eti ja spasuva Tera. Feniks. Skopje] (In Macedonian)
Мицковиќ, Натка. (1988) Литературата за деца и нејзините воспитни можности. Самоуправна практика: Скопје. [Micković, Natka. (1988). Literaturata za deca i nejzinite vospitni možnosti. Samoupravna praktika:Skopje]. (In Macedonian)
Миркуловска, Бистрица (2001) Тополите на крајот од дедовата ливада. Македоника, Скопје.[Mirkulovska, Bistrica (2001). Topolite na krajot od dedovata livada. Makedonika. Skopje]. (In Macedonian) URL: http://www.makedonika.mk/viewer.html?book=f5ee381d-6284-40ed-8a56-efb5d6e9cb4f# (датум на пристапување: 15.06.2022)
Мојсова-Чепишевска, Весна. (2019). Клуч во клучалката на детството. Матица македонска:Скопје. [Mojsova-Čepiševska, Vesna. (2019). Kluč vo klučalkata na detstvoto. Matica makedonska:Skopje] (In Macedonian)
Неделковски, Велко. (2008). Поговор. во Зелената приказна, Шавревски, Звонко. Детска радост: Скопје. [Nedelkovski Velko. (2008). Pogovor. vo Zelenata prikazna. Šavrevski, Zvonko. Detska radost: Skopje] (In Macedonian)
Ристова, Мимоза. (1999). Професорот Еднокамчев, Ми-Ан: Скопје. [Ristova, Mimoza. (1999). Profesorot Ednokamčev. Mi-An: Skopje] (In Macedonian)
Роџерс, Р. Карл. (2015). Како се станува личност. Арс студио: Скопје. [Rogers Carl. (2015). On becoming a person. Ars studio: Skopje.] (In Macedonian)
Симјановски, Стојмир. (1977) Ацела. Детска радост: Скопје. [Simjanovski, Stojmir. (1977). Acela. Detska radost: Skopje.] (In Macedonian)
Урошевиќ, Влада. (1988). Демони и галаксии, Македонска книга; Скопје. [Urošević, Vlada. (1988). Demoni i galaksii. Makedonska kniga:Skopje.] (In Macedonian)
Фишер Френк и Хајер Мартен (2009) Живеење со природата. Табернакул: Скопје. [Fischer Frank & Hajer Maarten (2009) Živeenje so prirodata. Tabernakul: Skopje] (In Macedonian)
Шаревски, Звонко. (2008). Зелената приказна. Детска радост. Скопје. [Šarevski, Zvonko. 2008. Zelenata prikazna. Detska radost: Skopje.] (In Macedonian)
Bateson, Gregory. (1972). Steps to an Ecology of Mind. University of Chicago Press.
Mojsieva - Gusheva, Jasmina. (2019). Екологијата како книжевна тема (македонско-хрватски паралели). [Ekologijata kako kniževna tema (makedonsko-hrvatski paraleli)] Međunarodni znanstveni skup Hrvatsko-makedonske književne, jezične i kulturne veze 5. Rijeka Во: Hrvatsko-makedonske književne, jezične i kulturne veze. Prir.: Durić, D., Zubčić, S. Sveučilište u Rijeci: Rijeka. (In Macedonian) str. 85-97.
Strauss, Claudia. (1992). Introduction. In Roy D’Andrade & Claudia Strausss, Human Motives and Cultural Models. Cambridge: Cambridge University Press.
Žarden, Džozef R. de (2006) Ekološka etika. Uvod u ekološku filozofiju, Službeni glasnik, Beograd. (In Serbian)
Copyright (c) 2022 Jasmina Mojiseva-Gusheva
To delo je licencirano pod Creative Commons Priznanje avtorstva-Nekomercialno-Brez predelav 4.0 mednarodno licenco.
Avtorji se v reviji predstavljajo z izvirnimi prispevki, ki temeljijo na rezultatih lastnega raziskovanja. Tisti, so poleg avtorja znatno prispevali k nastanku prispevka (članka), so poimenovani kot soavtorji. Avtor (in morebitni soavtorji) skupaj s prispevkom odda tudi izpolnjen obrazec za prijavo prispevka (Paper Submission Form), s katerim soglaša z objavo.
Revija sprejema tiste znanstvene prispevke, ki prej še niso bili izdani. V izdajo ne sprejema prispevkov, ki v veliki meri ponavljajo druge, že objavljene prispevke istega avtorja. Za ponavljanje se šteje tudi kompilacija - besedilo, ki ga sestavljajo fragmenti iz že objavljenih monografij ali člankov. Plagiatorstvo in čezmerno (kar pomeni več kot tretjino celotnega obsega) navajanje del drugih znanstvenikov velja za nedopustno. Vsi citati, fragmentarna povzemanja in uporabljeno gradivo se morajo korektno nanašati na avtorje oz. prvotni vir. Če je delež tujega besedila velik, priporočamo, da se število citatov zmanjša in količina izvirnega besedila poveča.
Avtor mora nujno pridobiti dovoljenja za uporabo vseh izposojenih gradiv (kot so denimo ilustracije), pri katerih nima statusa imetnika avtorskih pravic sam. Zagotavlja, da prispevek ne vključuje podatkov, ki niso dostopni javno in bi lahko predstavljali tajne informacije.
V seznam literature se napiše samo tisto gradivo, ki je bilo dejansko uporabljeno za potrebe raziskave oz. na katero se avtor v besedilu dejansko sklicuje.
Priporočjivo je, da se v besedilu (če je le možno) navede vire finančne podpore za izvedbo raziskave, prav tako se lahko doda zahvalo kolegom, ki so kakorkoli pripomogli pri nastajanju članka, ne morejo pa biti opredeljeni kot soavtorji.
Z oddajo besedila in obrazca za prijavo prispevka se avtor uradno strinja z objavo v reviji Filološke pripombe. S tem ostaja imetnik avtorskih pravic, sme pa tudi preklicati objavo, če je prispevek v fazi pregledovanja oz. če še ni objavljen na spletni strani. O preklicu mora pisno obvestiti uredništvo revije.
Za objavo članka avtor ne prejme plačila. Objava je v spletni obliki dostopna brezplačno, in sicer pod licenco Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License.
Etični Kodeks
Uredništvo
Vse prispevke v prvi vrsti pregledajo sodelavci uredništva, ki so pozorni na skladnost z iskano problematiko in na skladnost s formatom revije. Uredništvo Filoloških pripomb zagotavlja, da izbira recenzentov in rezultati recenzije niso odvisni od komercialnih interesov, spola, narodnosti, verske pripadnosti, politične opredelitve in drugih podobnih dejavnikov. Edini kriterij je akademska ustreznost prispevka.
Ko recenzenta podata mnenje pripravljen za objavo, zavrnjen ali pa zahteva avtorjeve popravke. V primeru nestrinjanja z recenzijo ima avtor pravico pojasniti svoja stališča. Če se stališča obeh recenzentov še vedno razlikujejo od avtorjevih, preveri prispevek tretji recenzent, lahko pa po posebni obravnavi vprašanja o njem glasuje članstvo uredništva.
Recenzenti
Preverjanje prispevka poteka z anonimno recenzijo, ki jo opravita dva eksperta z istega področja (avtor ne izve njunih priimkov, recenzenta ne izvesta priimka avtorja). Za recenzijo se predvideva od 3 do 4 tedne časa. Za recenzente se navadno izbira člane uredništva ali znanstvenike, ki so o isti tematiki pisali v prejšnjih številkah revije, po potrebi pa je mogoče kontaktirati tudi eksperte iz drugih organizacij, mest ali držav.
Recenzent mora biti torej specializiran za isto tematiko, kot je izpostavljena v prejetem prispevku. Uredništvo se prizadeva, da bi zagotovilo izogib konflikta interesov med podanim mnenjem o članku in avtorjem samega članka.
Recenzent je dolžan opozoriti urednika in člane redakcije na kakršnekoli prekomerne podobnosti ali sovpadanja prispevka s teksti, ki jih sicer pozna. Ohranjati mora strokovno tajnost in nima pravice tretjim osebam predstavljati prispevka (in podatkov v njem), dokler ta ni objavljen.
Recenzent poda objektivno, pretehtano in argumentirano oceno prispevka. Kritike oblikuje korektno; tako, da se navezuje samo na besedilo prispevka in informacije, ki jih slednji ponuja.
Uredništvo revije predpostavlja, da sta mnenje in kritični zapis napisana z dobrim namenom - da bi bila avtorju v pomoč pri odpravi pomanjkljivosti oz. da bi se njegovo pisanje izboljšalo do te mere, da bi upravičil javno objavo in dostopnost svojih spoznanj celotni znanstveni skupnosti.
