OBRAZ, RZEŹBA, WIERSZ: VERMEER I BRÂNCUŞI W POETYCKICH EKFRAZACH MILCZENIA U WOJCIECHA WENCLA I GRIGORE VIERU

Апстракт

Myślenie asocjacyjne, przekształcające to, co abstrakcyjne w to, co „widzialne”, pojawia się zarówno w obrazach Johannesa Vermeera, jak i w rzeźbach Constantina Brâncușiego. W twórczości tych dwóch światowej sławy artystów – tworzących w odstępie prawie trzech wieków od siebie i w różnych dziedzinach sztuki – ujawnia się pewna dialektyka widzialnego i ukrytego, obecności i nieobecności, wymagająca wysiłku kodyfikacji i rozszyfrowania znaczeń. Polscy poeci, tacy jak Wisława Szymborska, Adam Zagajewski, Wojciech Wencel okazali się niezwykle wrażliwi na to wewnętrzne napięcie, podtrzymywane przez kontrastujące elementy i postawy, które przenika malarstwo Vermeera. Podobnie rzeźba Brâncușiego inspirowała liryczne refleksje nad „skokiem w wieczność” mającym swe źródło w kulturowych aktach doświadczenia sztuki – takich jak malarstwo „gestualne” czy rzeźba – u rumuńskich poetów Iona Vinea, Luciana Blagi, Grigore Vieru, Any Blandiany. Jednak najbardziej widoczne i dotknięte siłą sugestii jest napięcie między ciszą a słowem, milczeniem a mową, analogiczne do dialektyki niebytu i istnienia. Vieru posługuje się poetyką niemej dyskrecji i kontemplacyjnej prostoty, w której pojawiają się niuanse oczekiwania i wielkiej nieobecności, podobnie jak w rzeźbie Stół milczenia, która znalazła odzwierciedlenie w ekfrazie pt. Brâncuși. U rumuńskiego rzeźbiarza cisza odpoczywa, lecz nie w sposób przypadkowy. W swoim spoczynku zmienia i odwraca świat, zaprasza do skupionej refleksji. Wokół pustego stołu z pustymi krzesłami słowo milknie, a milczenie nabiera znaczenia i staje się niezwykle sugestywne. Robi się więc miejsce dla tego, co rumuński prawosławny ksiądz George Remete nazywa „milczeniem-siłą, milczeniem-duchem, milczeniem-ideą”. Z kolei cisza u Vermeera jest dynamiczna i wibrująca; towarzyszy jej ruch, niewerbalne emocje, wzburzenie duszy i umysłu oraz świetlista kontemplacja.