Psychology: Science and Practice

ОД ПОДАТОЦИ ДО РЕШЕНИЈА: МЕТОДОЛОГИЈА НА МАКЕДОНСКАТА СТУДИЈА ЗА ОДНЕСУВАЊЕТО ПОВРЗАНО СО ЗДРАВЈЕТО КАЈ ДЕЦАТА НА УЧИЛИШНА ВОЗРАСТ (HBSC) 2022 И СТРАТЕГИИ ЗА НАРЕДНИОТ ЦИКЛУС

Kalina Sotiroska Ivanoska — 2023-12-25

Македонската студија за однесувањето поврзано со здравјето кај децата на
училишна возраст собира податоци за здравјето и благосостојбата кај адолесцентите
на 11, 13 и 15-годишна возраст кои одат на училиште. Претставува дел од меѓународната
лонгитудинална студија која се спроведува секоја четврта година почнувајќи од 1982
година, во 51 земја од Европа, Северна Америка, Канада и Русија, во соработка со
Светската здравствена организација (СЗО). Сите земји кои учествуваат во студијата,
неопходно е да се придржуваат до заедничкиот меѓународен стандарден протокол
направен и систематски ажуриран од целата HBSC мрежа. Република Северна
Македонија во меѓународната мрежа е вклучена од 1988 година и до денес спроведени
се 6 циклуси на истражувањето. Со четиридецениско спроведување на студијата на
меѓународно ниво и дводецениско на национално ниво, се покажа дека користената
методологија и резултатите кои се добиваат, се корисни за следење на критичните
прашања во врска со здравјето и благосостојбата на адолесцентите.

КАРАКТЕРНИТЕ МОЌИ И ОПШТАТА САМОЕФИКАСНОСТ КАЈ СТУДЕНТИ

Маја Корубин-Ќорлука — 2023-12-25

Традиционалната психологија, особено во своите рани фази, првенствено беше
насочена кон истражување и третирање на психичките растројства и проблеми. Како
последица на ваквата тенденција растројствата се добро класифицирани и опишани,
меѓутоа постојат малку податоци за човековите позитивни особини и квалитети. За
таа цел, Петерсон и Селигман ја имаат развиено ВИА класификацијата на карактерни
моќи и доблести, која ја сочинуваат дваесет и четири моќи распределени во шест
категории на доблести. Во согласност со спроведените факторски анализи, Парк и
Петерсон ги делат моќите на три категории: карактерни моќи на умот, карактерни
моќи на срцето и останати карактерни моќи. Истражувањето ја испитува врската
меѓу трите категории на карактерните моќи и општата самоефикасност. Примерокот
е составен од 239 испитаници, студенти на еден од шесте факултети во рамки на
Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ од Скопје. За испитување на варијаблите беа
користени инструментите: ВИА прашалник за моќите на Селигман и Петерсон и Скала
на само ефикасноста на Шерер и соработниците. Во согласност со резултатите, дел
од карактерните моќи на умот (љубопитност, отвореност на умот и креативност) и
на срцето (упорност, водство, надеж, хумор, занес), како и сите останати карактерни
моќи (храброст, перспектива и мудрост, саморегулација и социјална интелегенција)
се позитивно поврзани со општата самоефикасност. Моќите на срцето објаснуваат
најголем процент (39 %) од варијансата на општата самоефикасност, моќите на умот 13
%, додека останатите моќи 9 % од варијансата.

КОРЕНИ НА ИМПЛИЦИТНАТА СОЦИЈАЛНА КОГНИЦИЈА ВО КОНЦЕПТУАЛИЗАЦИИТЕ ЗА АВТОМАТИЗМОТ И ИМПЛИЦИТНАТА МЕМОРИЈА

Васка Лешоска — 2023-12-25

По влијателната публикација на Гринвалд и Банаџи (Greenwald & Banaji, 1995),
имплицитната социјална когниција се профилира како истражувачки домен кој
ги обединува наодите од индиректните или имплицитни мерки кои се базираат на
хронометриски процедури, наспроти мерките на самоизвестување или експлицитните
мерки. Овој труд дава ограничен теоретски преглед за корените на имплицитната
социјална когниција во концептуализациитe за автоматизмот и моделите на двојни
процеси од една страна и во концептуализациитe за имплицитното помнење и нивната
реинтерпретација од Гринвалд и соработниците (Greenwald & Banaji, 1995; Greenwald,
Banaji, Rudman, Farnham, Nosek, & Mellot, 2002) од друга. Во таа насока, најпрво се
отвора прашањето дали имплицитноста е обележје на иманентните процеси или
репрезентации на социјалната когниција или е опис на емпириските конструкти
кои се профилирани од процедурите на мерење. Прегледот е повеќе историски и
концептуален приказ на двете интелектуални традиции и не претендира да ги сумира
акумулираните наоди од имплицитните мерки, кои според некои автори повикуваат
на реевалуација на постојните сфаќања за имплицитната социјална когниција.

CULTURAL NUANCES IN ADOLESCENT SMOKING: THE ROLE OF FAMILY, TEACHERS, AND ECONOMIC WELL-BEING IN NORTH MACEDONIA

Sheruze Osmani Ballazhi — 2023-12-25

The epidemic of smoking bears grave implications for the health of individuals, escalating mortality rates in alarming numbers globally. This circumstance has compelled
institutions and policymakers to implement diverse strategies to alleviate this challenging
issue. Concurrently, researchеres are focused on identifying various social and personal
factors to increase the efficacy of these strategies, particularly during adolescence, a highly susceptible age prone to risky behaviors. The support from family and teachers, as well
as communication with parents, emerge as predictors of smoking, although findings are
varying in research conducted in different countries. This study aims to predict smoking
based on family and teacher support, communication with the father and mother, and
family financial well-being among Macedonian and Albanian adolescents. The sample encompasses 5144 adolescents aged 11, 13, and 15 from North Macedonia, with 48.4% being
male and 51.6% female. Reflecting the population structure, 66.6% are Macedonian adolescents, and 33.4% are Albanians. The data presented is part of the cross-sectional study
Health Behaviour in School-aged Children collected during 2022.
The findings derived from binary logistic regression indicate that the communication
with the father and the support from the teachers serve as predictors for smoking in both
ethnic groups. Family support, communication with the mother, family structure, and
economic well-being resulted as smoking predictors in Macedonian adolescents but not
in their Albanian counterparts. Differences in smoking concerning the gender and age of
adolescents are additionally discussed. Devising policies to reduce smoking must address
the cultural specificities of different ethnic groups within countries.

ТИВКОТО ЕГО И ЗАДОВОЛСТВОТО ОД ЖИВОТОТ КАЈ СТУДЕНТИТЕ

Ана Ѓорѓевиќ — 2023-12-25

Целта на овој труд е да се утврди дали постои поврзаност помеѓу тивкото его и
задоволството од животот кај студентите во македонски општествено-културен
контекст. Тивкото его се однесува на сочувствителниот идентитет кој го надминува
егоизмот, без истовремено да се игнорира личниот интерес, додека задоволството од
животот се однесува на когнитивната проценка на сопствениот живот. Истражувањето
беше спроведено на 243 студенти од прва до четврта година на Медицинскиот,
Педагошкиот, Економскиот, Правниот и Православниот богословски факултет. На
испитаниците им беа зададени Скалaта за тивко его и Скалата за задоволство од
животот. Резултатите покажаа дека постои позитивна поврзаност помеѓу тивкото его
и задоволството од животот (r = .14; p < .05), во согласност со очекувањата и во склад со
наодите од релевантните истражувања.

ПРОВЕРКА НА ПСИХОМЕТРИСКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА СКАЛА ПРИФАЌАЊЕ МОДЕРНИ МИТОВИ ЗА СЕКСУАЛНА АГРЕСИЈА

Ана-Марија Спасовска — 2023-12-25

Истражувањето е фокусирано на проверка на психометриските карактеристики на скалата за мерење на прифаќањето модерни митови за сексуална
агресија во македонски контекст. Пригодниот примерок го сочинуваат 216
учесници од кои 53,2 % беа жени. Нивната возраст е меѓу 18 и 71 години (М
= 35,25; SD = 13,78) и сите се имаат стекнато најмалку со средно образование.
Психометриските карактеристики на скалата на Гергер и соработниците беа
проверени со спроведување анализа на тврдењата односно утврдување на
нивната тежина и дискриминативност. За проверка на факторската валидност на скалата беше применета експлораторна факторска анализа (метод на
главни компоненти – со ротација Варимакс). Резултатите покажаа дека добиената структура не одговара на еднодимензионален модел како што предложиле авторите на скалата. Скалата има задоволителна внатрешна хомогеност
и релијабилност.
Врз основа на анализата, заклучено е дека со оглед на метриските карактеристики скалата може да се користи на наша популација. Се предлага повторување на анализата на поголеми примероци со цел да се обезбедат докази за
бројот на фактори на моделот

ОСВРТ НА ТРЕТМАНОТ НА РОДОТ ВО ПСИХОЛОГИЈАТА КАКО НАУКА

Анамарија Радуловска — 2023-12-25

Во фокусот на овој труд е приказот на клучните промени во сфаќањата на родот и
процесите на родова идентификација од перспектива на неколку водечки психолошки
теории. На почетокот, родот бил конципиран како генетска предиспозиција, а една
од првите психолошки теории за проучување на истиот била психоаналитичката
теорија на Фројд, кој објаснувал дека децата развиваат различни родови идентитети
низ поистоветување со родителите од сопствениот пол. На тоа се надоврзале други
психоаналитички засновани теории кои ја нагласиле улогата на потребата за
социјална сигурност. Наспроти ова, теориите на социјално учење сугерирале дека
развојот на родовиот идентитет е одреден од социјални фактори, односно дека
девојчињата и момчињата ги учат различните родови улоги преку социјализацијата
низ директно поттикнување или учење по модел. Феминистички ориентираните
психолози, пак, тврделе дека традиционалните психолошки теории и методи на
истражување биле пристрасни и насочени против жените, како и дека родовите
разлики или се преувеличувале, или, целосно се игнорирале. Во понатамошниот тек
на конципирањето на развојот на родовиот идентитет, когнитивните теории дале
значаен придонес, предложувајќи дека на родовиот идентитет претходи когнитивен
процес, кој вклучува активно барање и организирање на информации од околината
во која функционира индивидуата. Прегледот завршува со дискусија во која авторите
прават кус осврт кон потребите и можностите за стимулирање на родова сензитивност
и негување на благородните идеали за еднаквост врз основа на родот.