Филолошке студије

„ФЛУИДНИОТ СТРАВ“ ВО РОМАНОТ БЕСНИЛО ОД БОРИСЛАВ ПЕКИЌ ВО КОНТЕКСТ НА СВЕТСКАТА ПАНДЕМИЈА СО КОРОНАВИРУС

Кристина Димовска — 2023-11-12

Светската пандемија со коронавирусот/COVID-19, којашто започна во 2019 г. и сè уште е актуелна и трае и денес, наметна нов начин на восприемање и толкување на одредени книжевни текстови, меѓу кои е и романот Беснило (1985 г.) на Борислав Пекиќ.

Интерпретацијата на романот е низ оптиката на „флуидниот страв“ (синтагма на Бауман, 2018 г.), а главната хипотеза на трудот гласи дека „флуидниот страв“ во романот „Беснило“ е верен одраз на флуидниот страв од коронавирусот и дека фикционалната епидемија во романот може да се интерпретира како претскажување и како пресликување на реалната пандемија со коронавирусот.

Искористени се општите методи на анализа и на синтеза, за читателот да добие што попрецизна слика за случувањата во романот и за да може да ги поврзе со случувањата со светската пандемија, но и посебниот метод на компаративно проучување (фикцијата наспрема стварноста). Трудот упатува на заклучокот дека фикцијата често пати влече корени од реалните искуства од стварниот свет и дека опишаната епидемија дели голем број сличности со сè уште актуелната светска пандемија.

ВИНАВЕРОВ ЊЕГОШ: ФИГУРА ЈЕДНОГ УТОПИСТИЧКОГ ЈУНАКА ИЗ 1921. ГОДИНЕ

Драган Ђорђевић — 2023-11-12

У раду се анализира експресионистички портрет Петра II Петровића Његоша, који је Станислав Винавер изложио у есеју „Његош и зли волшебници“ (Громобран свемира, 1921). За разумевање овог особеног доживљаја романтичког песника важна је и непосредна историјска близина Црњансковог Његоша из 1919. године (песма „Његош“, Лирика Итаке), затим његовог Његоша из 1925. године (есеј „Размишљања о Његошу“), и коначно Андрићевог Његоша у есеју „Његош као трагични јунак косовске мисли“ (1935). Као занемарени текстови досадашње његошологије, они данас, у време када су Његошеви лик и дело постали својеврснa балканскa јабукa раздора, показују један други пут разумевања, а то је пут утопијског мишљења.

РЕЛАЦИЈАТА МЕЃУ ЧОВЕКОТ И ПРИРОДАТА ВО ТРАДИЦИЈАТА И ВО ФИЛМСКИОТ НАРАТИВ

Катерина Петровска-Кузманова — 2023-11-12

Во фокусот на истражувањето е односот кон традиција и нејзиното влијаниеврз реалациијата што ја воспоставува човекот со својата околина. Тргнувајќи од истражувањето на медиумското презентирање на традицијата поврзана со празникот Водици се разгледува можноста преку уметничкиот израз да се влијае врз одност на човекот кон природата.Во текстот се осврнувам на филмот „Господ постои, името ѝ е Петрунија“, кој го сметам за податлив, бидејќииако е базиран на вистински настан, гради своја приказна, која отвора голем број актуелни општествени прашања, кои се однесуваат како на минатото така и на сегашноста што ја живееме.Таквата поставеност на филмскиот наратив дава можност за различни читања, кои се однесуваат на прашањата штосе реферираат на односите на човекот со неговата околина. Во текстот, анализата е базирна на теоретските можности што ни ги даваат различните концепти на истражување и на толкување, кои се темелат врз етно-/екокултурна перспектива.

СЕМИОТИЧКИОТ ЈАЗИК НА ЗНАЦИТЕ И СИМБОЛИТЕ ВО ВИЗУЕЛНИТЕ ФОЛКЛОРНИ НАРАТИВИ – АНАЛИЗИ И СОГЛЕДУВАЊА

Јасминка Ристовска Пиличкова — 2023-11-12

Одговорот дали клучните поими на категориите: претставувачки - синтактички и прагматички можат да се применат и во проучувањето на традиционалните визуелни наративи, како знаков систем со одредени симболички пораки, сметаме дека целосно кореспондира со основните постулати и методи на семиологијата, како наука за проучувањето на знаците и симболите и нивните меѓузаемни релации, кои ги воспоставуваат нив, односно носителите на знакот и на означеното (designatuma / denotatuma), каде што секој поединечен објектможе да имплицира одредени знаци. Во контекст на ова се и неколкуте посочени примери на вез, избор од македонските народни носии, за кои сметаме дека визуелно и семиолошки кореспондираат со мандалите на Јунг, дадени во овој текст, како слики со одредени симболички вредности, кои кажуваат во прилог на моќта на колективната меморија на еден народ (група или заедница), кој, во својата колективна свест, свесно или потсвесно ги интегрирала своите духовни, естетски и културни вредности. Оваа појава укажува дека станува збор за една архаична културна матрица, блиска до онтолошките универзални вредности на човекот во еден поширок културен, временски и ареален контекст. Oттука, сметаме дека полистадијалноста на фолклорот, во која се содржани различни слоеви од: митологијата, историјата и традицијата на една заедница, не е карактеристична само за различните литературно-наративни фолклорни форми, туку е применлива и во проучувањето на „визуелните наративи“ (декоративно обрасци, мотиви и орнаменти), застапени во традиционалната материјална култура на народите низ целиот свет.

ФИЛОЗОФИЈА НА ПОЕЗИЈАТА: НИШТОТО/НЕБИДНИНАТА КАКО ФИЛОЗОФСКА КАТЕГОРИЈА КАЈ МАЛАРМЕ И ШОПОВ

Сузана В. Спасовска — 2023-11-12

Во студијата ќе стане збор за една нова поддисциплина, филозофија на поезијата, со која естетичарите, феноменолозите и херменевтичарите нудат свој поглед на поетските дела на определени автори. Конкретно, овде ја разгледуваме релацијата меѓу поезијата и филозофијата во француската книжевност преку примерот на Сартр и Маларме, како и во македонската – преку примерот на Старделов и Шопов. Поводот за нашата студија беше филозофската категорија присутна во поезијата на двајцата поети – ништото/небиднината, во обид да ги утврдиме сличностите и разликите низ една филозофска призма.

БИТОЛА ВО ДЕНОВИТЕ НА ИЛИНДЕНСКОТО ВОСТАНИЕ ВО СПОМЕНИТЕ НА ЦАРЕВНА МИЛАДИНОВА-АЛЕКСИЕВА

Лилјана Гушевска — 2023-11-12

Царевна Миладинова-Алексиева е учителка и писателка, која има значајно место во македонската книжевна и културна историја од периодот на втората половина на XIX и почетокот на XX век. Во статијата е направен осврт на нејзините сеќавања за Илинденското востание (1903) забележани во два текста вклучени во книгата Епоха, земја и луѓе, приредена и посмртно објавена од нејзиниот син Владислав Алексиев. Овие записи на авторката се исклучително интересни бидејќи претставуваат едно лично субјективно видување и доживување на еден од најбележитите настани во македонската историја и сеќавања на еден современик пренесени со многу драматичност во исказот и со многу емоции, без инсистирање на некаква строга фактографија, дури и со одредени непрецизности во тој поглед. Притоа, таа настојува да ја долови атмосферата во градот Битола, во кој престојува во периодот пред и за време на востанието, со воодушевување зборува за храброста и пожртвуваноста на востаниците и на народот, за масовноста на востанието и за одлучноста на обичниот народ по цена на сопствениот живот да се бори за својата слобода. И покрај разорните последици од задушеното востание, таа ја потенцира нескршливоста на народниот дух и ја искажува својата желба никогаш да не се заборави Илинден 1903 г.

РЕАЛИЗМОТ НА ИСТОРИЈАТА, РЕАЛИЗМОТ НА ФИКЦИЈАТА

Марија Ѓорѓиева-Димова — 2023-11-12

Во теориските концепции за историскиот роман, елаборирани од страна на: Елизабет Веселинг, Брајан Мекхејл, Виктор Жмегач се констатираат три фази низ кои поминува овој жанр (традиционален или реалистички, модернистички и постмодернистички историски роман), идентификуван низ призма на неговиот однос кон историјата/историографијата и низ наративните и низ структурните манифестации на тој однос во романот. Поаѓајќи од овие теориски премиси, целта на трудот е да се толкуваат три македонски романи, видени како парадигматични за фазата на реалистичкиот историски роман: Толе-паша и Шаќир-војвода на Стале Попов и Солунските атентатори на Јован Бошковски. Интерпретативниот фокус е поставен врз две рамништа: врз романескниот однос кон историјата/историографијата и врз структурните манифестации на односот книжевност историја.

КЛЕТВИТЕ ВО МАКЕДОНСКАТА НАРОДНА ПРОЗА

Марија Пандева — 2023-11-12

Во македонското народно творештво клетвите заземаат значајно место. Тие се предмет на посебни истражувања, во кои се разгледуваат како едноставни форми, од различни аспекти, но факт е дека често се среќаваат и како составен дел и во легендите и во преданијата, како и во народните приказни, не само во дијалошки форми туку и во индиректен говор. Притоа, треба да се има предвид дека клетвите се одраз на народната психологија и на менталитетот на народот, и се јавуваат и како движечка сила на нарацијата. Оттаму, предмет на интерес се синтаксичките особености на клетвите во македонските народни приказни, пред сѐ, најчестите структури во кои се искажува желбата на учесниците во комуникацијата, која најчесто се искажува со да-конструкцијата, за која во македонскиот јазик се среќаваат и термините: субјунктив, оптатив-субјунктив, конјунктив (Минова-Ѓуркова 2000: 75)

ИСТОРИСКАТА МЕМОРИЈА ЗА ВИЗАНТИСКАТА ЦАРИЦА ТЕОДОРА КАКО ОСНОВА ЗА ИНСПИРАТИВНО ПРЕСЛИКУВАЊЕ ВО КНИЖЕВНОТВОРЕЧКИ ДИСКУРС

Марија Брндевска — 2023-11-12

Во овој труд компаративно се проследува трансмисијата од хронографските записи во Тајната историја, оставени од византискиот хроничар од VI век, Прокопиј Кесариски, во книжевнотворечкиот дискурс при пишување на романите Теодора и Пурпурната наметка од англиската авторка Стела Дафи. Целта е, да се толкува и интерпретира ликот на византиската царица Теодора главно преку родов аспект. Истражувањата покажуваат дека оваа царица со својот: иднивидуализам, бистар ум, храброст и евидентни лидерски способности успева од маргините на општеството да седне на тронот до византискиот император Јустинијан I. Во историската меморија токму вака е сочувана оваа византиска царица, доволно репрезентативна и инспиративна за пресликување во книжевнотворечкиот дискурс на авторката Стела Дафи. Во трудот ќе направиме подробна опсервација на владеењето на оваа византиска царица во чиј лик се инкорпорирани вистински лидерски атрибути, нетипични за периодот во кој живее, а од друга страна, во истиот тој лик ги согледуваме и ги анализираме никулците на феминистичката теорија.

НЕКА РАЗМИШЉАЊА ЈЕДНОГ ГАРИБАЛДИНСКОГ ВОЈНИКА О СРПСКОМ ЈЕЗИКУ

Милош Пржић — 2023-11-12

PITANJE ODGOJA I OBRAZOVANJA U ROMANU ISPOVIJESTI BLAŽA LORKOVIĆA

Ivona Smolčić — 2023-11-12

Narodni su preporoditelji, pored svih svojih ostalih napora, nastojali osvijetliti značaj odgoja i obrazovanja u smislu formiranja mladoga građanstva, svjesnoga svoje nacionalne pripadnosti. O tome progovaraju mnoga književna djela, a jedno je od njih i prvi hrvatski epistolarni roman „Ispovijesti“ (1868) autora Blaža Lorkovića. Riječ je o naslovu koji je starija kritika dugo sustavno zanemarivala. Novija se razmatranja zalažu za njegovu važnost, smatrajući ga najboljim romanesknim tekstom prije Šenoine pojave na književnoj sceni. Posebice je istražen njegov značaj u smislu relativno uspješne psihologizacije junaka, što je postignuto epistolarnom formom. Ovim se radom nastoji pokazati kako je jedna od mogućih interpretacija Lorkovićeva romana njegovo sagledavanje u okviru odgoja i obrazovanja. Time bi se pokušali sagledati napori hrvatskih preporoditelja u smislu stvaranja kritičke mase koja bi se oduprijela odnarođivanju. Preduvjet je toga intencionalizacija odgoja i obrazovanja, za što se autor očito zalaže, a što je osim u školskim ustanovama, potrebno voditi i kod kuće. U tom je smislu vodeća uloga pripisana ženama/majkama, s ciljem njihova afirmiranja odgoja za vrijednosti. Razmatranjem povezanosti moralnoga s društvenim klimaksom, razabire se kako je intencionalizirani moralni odgoj jedan od preduvjeta konstituiranja nacije.

ПОСТМОДЕРНИ МЕЃУЧОВЕЧКИ РЕЛАЦИИ, МАНИПУЛАТИВНИ ИГРИ НА МОЌ И ЕТИЧКИ НОРМИ ВО РОМАНОТ „ДИССОМНИИ“ НА ИГОР СТАНОЈОСКИ

Јасмина Мојсиева-Гушева — 2023-11-12

Трудот претставува едно можно читање на романот „Диссомнии“ на Игор Станојоски, толкуван преку Баумановите флуидни меѓучовечки релации и етичките норми на новото време. Станува збор за роман во кој личната семејна драма на раскажувачот е испреплетена со колективната драма на револуционерните протести на плоштадот Мајдан во 2013 година во Украина, со состојбите во македонското општество, со лажната демократија, со психолошката војна и лажните вести, со влијанието на новите форми на пропаганда врз психолошката состојба на поединецот.

Во интерпретацијата на романот се поаѓа од критичките ставови на Малком Вотерс за глобализацијата, за глобалното село, во кое лесно можат да се инкорпорираат интересите на моќните транснационални структури, кои, преку различни манипулации, ги оставаруваат своите интереси. Во трудот се користени и препораките на псиохологот Клад Штајнер за препознавање и за разобличување на манипулациите на двете инволвирани страни во конфликтите на глобално ниво и нивното пренесување во стилот на функционирањето на одделни личности од медиумите, кој потоа влијае и врз нивниот приватен љубовен живот.

Преку подробна анализа на двете дела од романот на кои како мото стојат искази од збирката раскази „Војната нема женско лице“ на нобеловката Светлана Алексиевич, во трудот се доаѓа до заклучоците дека во постмодерното глобализирано општество заради остварувањето на целта на глобализаторите, луѓето често се подложни на манипулации, кои потоа негативно се одразуваат врз етиката и меѓучовечки релации и дека сè уште сме далеку од крајот на обединувањето на кое му претстојат долги исцрпувачки воени конфликти во кои ќе бидат инволвирани сите човечки ресурси.

ДНЕВНИК ВИТОЛДА ГОМБРОВИЧА. ИЗГНАНСТВО КАО MODUS VIVENDI

Милица Софинкић — 2023-11-12

У раду се на примеру Дневника Витолда Гомбровича, под утицајем савремених теорија и истраживања, испитује аутобиографско писање, односно колико оно нагиње расправи о аутофикцији, а колико тежи да заобиђе фикционално. Гомбровичев Дневник обухвата период 1953–1966, и подразумева снажно присуство сплета ауторефлексије и аутопоетике, док једнако, реферишући о прошлости и стварним догађајима, аутор испитује границе дневника као књижевног жанра и остварује контакт са фикцијом. Колико припада традицији аутобиографског дискурса опредељујући се за дневнички израз, толико се тематски прикључује такозваној књижевности егзила, с обзиром на то да његов Дневник обухвата специфичан период живота и има јасну интенцију да артикулише искуство странствовања као базично егзистенцијално стање. Циљ рада огледа се у намери да се сагледају и представе основни аспекти другости у Гомбровичевом капиталном делу, уважаваjући опредељење аутора да ово искуство саопшти у формално нелитерарном тексту. За ту сврху отвара се неколико питања: да ли је наратор аутобиографске прозе идентичан аутору, колико у самом тексту, спрам присуства естетске компоненте, има литерарности (узето у значењу руских формалиста) и како је превазиђена наизглед непомирљива бинарна опозиција домаћег и страног.

АФИРМАТОРИ НА УСНОТО НАРОДНО ТВОРЕШТВО ОД ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА ВО СОВРЕМЕНАТА МАКЕДОНСКА ИСТОРИЈА

Наташа Диденко — 2023-11-12

Целта на трудот е да се претстават животот и делата на оние истражувачи – родени во Егејска Македонија, кои во современата македонска историја дале значаен придонес во зачувувањето на усното народно творештво од егејскиот дел на Македонија. Преку методите на историско, аналитичко и компаративно истражување добиваме сознанија за нивните способности и вештини, со кои се истакнале и се покажале како плодни истражувачи на тоа народно творештво. Со нивните истражувачки потфати, тие не само што го направиле првиот чекор за зачувување на тоа фолклорно богатство, кое дотогаш било надвор од досегот на македонската фолклористика и културна историја, туку и го оттргнале од времето на заборавот.

ŽIVOT JE DRUGDJE?

Suzana Kos — 2023-11-12

Članak donosi analizu specifičnog koncepta ‘mjesta s tajnom’ koji je u svojim djelima razvila češka teoretičarka Daniela Hodrová te se on primjenjuje na romane suvremenih čeških autora Josefa Páneka, Matĕja Hořave i Anne Cime. Cilj analize je uspostaviti vezu između romana u smislu pomaka u značenju i simbolizmu ‘mjesta s tajnom’ koji može predstavljati temelje novog oblika egzistencijalizma u suvremenoj češkoj književnosti.

RAZNOLIKOST UPORABE IMENA BOJA U OPISIMA UČENIKA MLAĐE ŠKOLSKE DOBI

Katarina Aladrović Slovaček — 2023-11-12

U procesu usvajanja jezika u jezičnoj fazi, koja započinje kada dijete navrši prvu godinu, pa sve do treće godine, kada dijete ovlada temeljima materinskoga jezika, imenice i glagoli temeljne su vrste riječi koje djeca koriste u procesu komunikacije. Usvajanje jezika ovisit će o mnogim čimbenicima: spolu djeteta, broju djece u obitelji, okolini kojoj je dijete izloženo, medijima koje dijete konzumira, načinu obraćanja starijih ukućana, uključenosti u dječji vrtić, obrazovanju roditelja te organskom idiomu kojemu je dijete izloženo. U toj ranoj dobi dijete imenuje sve što ga okružuje te na taj način upoznaje svijet oko sebe. Boje su sastavni dio njegova svijeta te vrlo brzo nakon što imenuje određenu stvar ili osobu započinje usvajati imena osnovnih boja. Jednako tako, ukoliko dijete uči strani jezik, jedan od privih poticaja usmjeren je ovladavanju imena boja pa su tako i mnogi crtani filmovi namijenjeni djeci jasličke dobi sadržajno povezani s bojama. S vremenom dijete proširuje svoj vokabular usvajajući nove riječi, slušajući priče te osobito bajke koje obiluju raznolikim pridjevima i uporabom boja u denotativnom, ali i konotativnom značenju. Zanimljivo je da djeca boje često rabe u opisu osobe, vanjskoga i unutrašnjega prostora, kako u usmenom, tako i u pisanome obliku. Iako svoje znanje o bojama s godinama proširuju, vrlo često u aktivnom leksiku ostaju prisutne tek temeljne boje: plava, crvena, žuta, smeđa, crna, bijela i zelena. Upravo zato cilj je ovoga istraživanja ispitati koliko djeca rane školske dobi (7. - 10. godine) u svom pisanom radu koriste boje u opisu osobe, unutarnjeg i vanjskog prostora. Istraživanje će biti eksperimentalno tako što će se učenicima održati jedan sat Hrvatskoga (materinskoga) jezika koji će aktivirati lekseme vezane uz boje uz pomoć tekstova o bojama i jezičnim igrama. Potom će učenici pisati sastavke kojima će se provjeriti aktivna uporaba „boja“ u pisanome izrazu. Istraživanjem je potvrđeno da će učenici u svojim radovima upotrijebiti do pet osnovnih boja te vrlo malen broj različitih pridjeva, što upućuje na sve siromašniji rječnik djece mlađe školske dobi unatoč brojnim poticajima kojima su djeca današnjice izložena.

PICIGIN: JEZIK U IGRI, IGRA U JEZIKU

Ivana Čagalj — 2023-11-12

U radu su predstavljeni rezultati terenskoga istraživanja unutargrupnih komunikacijskih i jezičnih praksi pripadnika jedne od najprepoznatljivijih splitskih supkultura – igrača picigina. Temeljno istraživačko pitanje jest je li se u okviru splitskoga urbanolekta u uvjetima dugotrajnoga intenzivnog kontakta u dominantno muškom krugu stvorio specifičan unutargrupni kod – u vidu posebnoga sociolekta ili tek komunikacijskoga stila, odnosno kakvu ulogu u formiranju identiteta istraživane skupine ima jezik. Građa prikupljena anketiranjem i intervjuiranjem pripadnika ove zajednice analizira se s užega jezikoslovnog aspekta, ali i interpretira u širem (socio)lingvističkom kontekstu. Prikupljena jezična sredstva šire unutargrupne uporabne vrijednosti, pretežno leksičke i frazemske jedinice, uključujući i onime, značenjski se kategoriziraju, izdvajaju se najučestaliji tvorbeni modeli i pripadajući metaforički koncepti. U radu se usto raspravlja i o stavovima priciginaša o splitskim varijetetima, kao i o nekim rodnim aspektima njihove unutargrupne komunikacije te o ulozi humora u oblikovanju i iskazivanju identiteta ove zajednice.

НЕПРЕКИДНА ИНТЕРПРЕТАТИВНА ПРОВОКАТИВНОСТ МИЛОША ЦРЊАНСКОГ: КОНТИНУИТЕТ И ИЗАЗОВИ

Јана Алексић — 2023-11-13

ЗНАЧАЕН ВЛОГ ВО МАКЕДОНСКАТА КНИЖЕВНА ИСТОРИЈА

Иван Антоновски — 2023-11-13

КЊИЖЕВНОСТ ЗА ДЕЦУ У ЗЕМЉИ ПРЕВОДА

Јована Иветић — 2023-11-13

САВРЕМЕНА НАСТАВА КЊИЖЕВНОСТИ И ПРОБЛЕМ МАТУРСКОГ ЕСЕЈА

Дарко Илин — 2023-11-13

THE 30TH ANNIVERSARY OF THE BELGRADE DEPARTMENT OF GENERAL LINGUISTICS: CONFERENCE AND THEMATIC COLLECTION OF PAPERS BELGRADE LINGUISTIC DAYS (BeLiDa 1)

Virna Karlić — 2023-11-13

MODERNIZAM I AVANGARDA U JUGOSLOVENSKOM KONTEKSTU

Tijana Matijević — 2023-11-13

БИЛЈАНА РИСТОВСКА-ЈОСИФОВСКА, „МИЈАЧКО ПАПРАДИШКО-ОРЕШКО КУЛТУРНО БЛАГОТВОРНО ДРУШТВО “ (Скопје, Институт за национална историја, 2023)

Драгица Поповска — 2023-11-13

НЕШТО ЗА РЕЧНИЦИТЕ ОД ИНСТИТУТОТ ЗА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

Лидијa Тантуровска — 2023-11-13

Целта на овој труд е да се претстави дел од лексикографската работа на Институтот за македонски јазик „Крсте Мисирков“ – Скопје, по повод на неговиот јубилеј – 70 години од неговото основање. Појдовна точка претставува Речникот на македонскиот јазик со српскохрватски толкувања, кој беше и остана повеќе од речник.