Annual of the Faculty of Philosophy in Skopje

СОЦИЈАЛНО-ЕТИЧКАТА МИСЛА НА БОГОМИЛИТЕ

Дејан Донев — 2023-12-16

Историјата на македонскиот народ е навистина богата со пред сѐ џиновски фигури. Прилогот е посветен на еден таков џин - попот Богомил, на духовниот извор и инспирација на етичкото во/кај богомилите. Се работи за философија која се јавува како нов антрополошки пресврт во философското познание, после оној на Сократ. Имено, човекот одново е центарот на создавањето и од неговиот морален избор како избор на човек – граѓанин, а не поданик или безимен член на соодветната црковна заедница, зависи будноста на Вселената, како и постојниот општествен ред. Едновремено, идејата е и да се даде дополнителен и издржан прилог во иследувањето и афирмацијата на социјално-етичката мисла и дејство на богомилството, многу суштествени, а подзаборавени, за нашиот национален бит.

THE SOCIAL AND ETHICAL THOUGHT OF THE BOGOMILLS

Dejan Donev — 2023-12-16

The history of the Macedonian people is really rich with, above all, giant figures. The article is dedicated to one such giant - priest Bogomil, to the spiritual source and inspiration of ethics in/among the Bogomils. It is a philosophy that appears as a new anthropological turn in philosophical knowledge, after the Socrates one. Namely, man is once again the centre of creation and from his moral choice as the choice of a man - a citizen, and not of a subject or a nameless member of the respective church community depends on the vigilance of the Universe, as well as the existing social order. At the same time, the idea is to give also an additional and sustained contribution to the study and affirmation of the social-ethical thought and action of the Bogomils, very essential, but forgotten, for our national essence.

КОНТЕМПЛАТИВНИОТ И ДЕЈСТВЕНИОТ ЖИВОТ: ПЛОТИНИ ΦΡΌΝΗΣΙΣ

Јасмина Поповска — 2023-12-16

Истражувањето на карактеристиките на концептот φρόνησις (phronesis) во Плотиновата филозофија неизбежно отвора поширока дискусија за статусот и автономноста на етичката теорија во Плотиновата филозофија и за врската меѓу контемплативниот и дејствениот живот. Од една страна, во парадигматичните интерпретации се формира гледиштето според кое кај Плотин постои отадеземна, автоцентрична и елитистичка етика, а од друга, во посовремените интерпретации, се афирмира т.н. „етика на симнувањето“, наспроти „етиката на искачувањето“, во која се тврди автономноста на πρᾶξις. Не тргнувајќи во испитување на φρόνησις со предефиниран став околу статусот на практичката етика кај Плотин, во овој текст ставот за ова прашање ќе биде изграден токму низ анализа на φρόνησις, како клучна оска околу која се развива сфаќањето за практичкото расудување и дејствување. Во оваа анализа е опфатена врската помеѓу φρόνησις и усличувањето со Бог, сфатено како крајна животна цел; како и врската помеѓу θεωρίαи πρᾶξις, разгледана низ врската меѓу φρόνησις и σοφία, како и низ сфаќањето за доблеста како ἕξις. Целта е да се покаже во која мера φρόνησις, а со тоа и етичката практика, е зависна од контемплацијата, односно дали φρόνησις има автономен статус или врши посредувачка улога меѓу интелектот и човековата душа.

THE LIFE OF CONTEMPLATION AND THE LIFE OF ACTION: PLATINUS AND ΦΡΌΝΗΣΙΣ

Jasmina Popovska — 2023-12-16

The analysis of the characteristics of the concept φρόνησις (phronesis) in Plotinus’ philosophy inevitably opens a wider discussion about the status and autonomy of ethical theory in Plotinus’ philosophy and about the relationship between contemplative and active life. On the one hand, the paradigmatic interpretations hold
that there is an otherworldly, self-centred and elitist ethics in Plotinus’ philosophy, and on the other, in the recent interpretations, the so-called “ethics of descent”, as opposed to “ethics of ascent”, the autonomy of πρᾶξις is asserted. Without examining φρόνησις with a predefined position about the status of practical ethics in Plotinus, in this article the standpoint on this issue will be formed precisely through an analysis of φρόνησις, as a key axis around which the understanding of practical reasoning and action develops. In this analysis, the connection between φρόνησις and likeness to God, understood as the ultimate goal of life, will be investigated; as well as the relationship between θεωρία and πρᾶξις, considered through the relationship between φρόνησις
and σοφία, as well as through the conception of virtue as ἕξις. The goal is to show to what extent φρόνησις, and thus ethical practice, is dependent on contemplation, that is, whether φρόνησις has an autonomous status or performs an intermediary role between the intellect and the human soul.

ДЕМОНСКАТА ХИБРИДНОСТ И ЛИМИНАЛНОСТ: ПАЗУЗУ И ЛАМАШТУ

Марија Тодоровска — 2023-12-16

Во текстот се нуди преглед на едни од најзначајните категории на демонското од месопотамските верувања - на хибридноста и лиминалноста - преку примери за концепциите на демоните Пазузу и Ламашту. Најпрвин се разгледани логичко-дијалектичките релации на сферата на демонското како екстерно и туѓо, наспроти домашното, познато, човечко; и на демонското како застрашувачко и потенцијално заканувачко, наспроти уредената „цизилизирана“ нормирана сфера. Потоа се наведени неколку претстави на концепциите на Пазузу како амбивалентен демон – тој е зло кое се бори против зло, неговиот врвен непријател, Ламашту, и токму за да биде ефикасен во таквата заштитна функција, тој е ужаснувачки, застрашувачки, опасен демон. Ова е разгледано низ описи на соодветни инкантации и зачувани ритуали. Ужаснувачките закани на Ламашту против најскапоцениот дел на заедниците – новите генерации, преку нејзиното грабнување и уништување на новороденчињата, е прикажана низ претставите на нејзината хибридност и чудовишност, и главно низ инкантациите за нејзино одбивање и отстранување.

DEMONIC HYBRIDITY AND LIMINALITY: PAZUZU AND LAMAŠTU

Marija Todorovska — 2023-12-16

In this text an overview is offered of some of the most significant categories of the demonic from the Mesopotamian beliefs – of hybridity and liminality – through some examples of the conceptions of the demons Pazuzu and Lamaštu. Firstly, the logicaldialectical relations of the sphere of the demonic as external and foreign, opposed to the homely, familiar and close sphere are sketched; as well as the relation of the demonic as terrifying and potentially menacing, as opposed to the ordered civilized sphere with norms of conduct. Then, several representations of the concepts of Pazuzu as an ambivalent demon are listed – he is an evil fighting against evil, his nemesis, Lamaštu, and precisely because of the need for him to be efficient in his protective function, he has to be a horrifying, dangerous demon. This is shown through the descriptions of the available incantations and preserved rituals. The terrifying threat of Lamaštu against the most precious part of the communities – the new generations - through her snatching and destroying of the newborns, is shown through the representations of her hybridity and monstrosity, and mainly through the incantations for her removal and (permanent) expulsion.

ТЕОРИСКО-ПОЈМОВНИ АСПЕКТИ ВО КОНЦИПИРАЊЕТО НА МЕТОДИКАТА НА ВОСПИТНА РАБОТА КАКО ПЕДАГОШКА ДИСЦИПЛИНА

Анета Баракоска — 2023-12-16

Суштината на педагогијата како наука е во проучувањето и унапредувањето на воспитанието и воспитниот процес како составен дел од општествената стварност. Теоријата на воспитание, општата педагогија и методиката на воспитна работа, се научни дисциплини кои најдиректно се поврзани со проучувањето на воспитната работа и ја претставуваат теоретската и методичка основа во нејзиното остварување. Воспитната работа ја дава суштината на целокупната воспитнообразовна дејност и во себе ги обединува знаењата, способностите, ставовите, уверувањата и вредностите на личноста, а нејзините резултати се огледуваат во изградување на единствена, уникатна и неповторливаличност наученикот. Во овој труд фокусот е на методиката на воспитна работа, како педагошка дисциплина која најтесно е поврзана со остварувањето на воспитната работа. Целта е преку анализа на основните теориско-појмовни аспекти да се нагласи нејзината улога во севкупниот воспитно-образовен процес. Исто така, земајќи ја предвид комплексноста на воспитната работа и тешкотиите во вреднувањето на крајните резултати, се посочува можноста за примена на таксономијата на афективното учење во процесот на вреднување. На крајот се посочуваат прашања кои се особено актуелни во педагошката наука, но кои заради терминолошките неусогласености не се доволно препознаени како прашања од областа на методиката на воспитна работа.

THEORETICAL AND TERMINOLOGICAL ASPECTS IN CONCEPTUALIZING METHODICS OF EDUCATIONAL WORK AS A PEDAGOGICAL DISCIPLINE

Aneta Barakoska — 2023-12-16

The importance of pedagogy as a science is in exploration and improvement of education as an integral part of the social reality. Theory of education, General pedagogy and Methodics of educational work are the scientific disciplines that are most directly related to examining the educational work, and represent its theoretical and methodological basis in the process of its realization. Educational work provides the essence of the overall education process, since it refers and unites the knowledge, skills, attitudes, beliefs and values of the individual, and its results are seen in developing student’s unique personality. In this paper the focus is on the Methodics of educational work, as a pedagogical discipline which is most closely related to the process of realization of educational work. The aim is through analysis of the basic theoretical and terminological aspects to emphasize its role in the overall education process. Taking into consideration the complexity of educational work and difficulties related to the process of assessment of the outcomes, application of the taxonomy of the affective domain is suggested as a possible approach. Also, the importance of some topics that are particularly relevant in pedagogy is emphasized, but which, due to terminological inconsistencies, are not sufficiently recognized as part of the Methodics of educational work.

СТРАТЕГИИ И МЕТОДОЛОШКИ ПРАШАЊА ПРИ ИЗБИРАЊЕ НА ПРИМЕРОКОТ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ

Наташа Ангелоска Галевска — 2023-12-16

Во текстот се објаснуваат суштинските поими релевантни за работата со примероци, се разгледуваат карактеристиките на одделните примероци и стратегиите на нивно избирање и се елаборираат клучните методолошки прашања и дилеми присутни кај истражувачите во постапката на работа со примероци.

Изборот на примерок е суштински аспект при планирање на методологијата на емпириските истражувањаи има клучна улога во обезбедувањето веродостојност и валидност на истражувачките резултати. Истражувачите треба внимателно да ги разгледаат карактеристиките на популацијата и специфичните истражувачки цели и соодветно да ја изберат стратегијата за избор на примерок.

Репрезентативните примероци ја минимизираат пристрасностаи обезбедуваат повисоко ниво на доверба при генерализација на резултатите на поголема популација. Нерепрезентативните примероци се вредни во ситуации кога изборот на репрезентативен примерок е непрактичен или невозможен. Тие вклучуваат различни форми на пристрасност, но нудат флексибилност, исплатливост и практичност. Применливи се воквалитативни студии и при проучување на потешко достапни популации. Сепак, важно е да се внимава на нивните ограничувања и оправданоста за генерализација нанаодите вон конкретниот примерок.

Без оглед на употребенатастратегија, истражувачите треба да се стремат кон транспарентност, јасно документирање на постапката на избирање на единиците и потенцијалните ограничувањана примероците како клучни елементи за обезбедување

STRATEGIES AND METHODOLOGICAL CONSIDERATIONS IN CHOOSING A RESEARCH SAMPLE

Natasha Angeloska Galevska — 2023-12-16

The text defines the fundamental terms relevant to the process of sampling, elaborates the characteristics of individual samples, selection strategies, and the key methodological issues and dilemmas of the researchers during the procedures of sampling.

The selection of a sample is an essential aspect when planning the methodology of empirical research and has a key role in ensuring the reliability and validity of research results. Researchers should carefully consider the characteristics of the population and the specific research objectives and accordingly choose the sampling strategy.

Representative samples minimize bias and provide a higher level of confidence when generalizing results to a larger population. Non-representative samples are valuable when the selection of a representative sample is impractical or impossible. They involve different forms of bias but offer flexibility, cost-effectiveness and practicality. Non-representative samples are applicable in qualitative studies and in the research with populations that are hard to reach. However, it is important to be aware of their limitations and the justification for generalization findings outside the specific sample.

Regardless of the used strategy, researchers must strive for transparency, clearly documenting the unit selection procedure and stress the potential limitations as key elements to ensure the reliability and validity of the research results.

СОВРЕМЕНО ДИДАКТИЧКО-МЕТОДИЧКИ ДИЗАЈНИРАНИ НАСТАВНИ МАТЕРИЈАЛИ ВО НАСТАВАТА ПО МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

Елизабета Томевска Илиевска — 2023-12-16

Целта на овој труд е насочена кон испитување на образовните потреби и дидактичките компетенции на наставниците за подготовка и користење на дидактичко-методичките наставни материјали во наставата по предметот Македонски јазик за програмските подрачја Почетно читање и пишување и Јазик (прво, второ и трето одделение), а сè со цел да се подобри наставата по Македонски јазик.

За успешна реализација на целите/стандардите за оценување предвидени во програмските подрачја Почетно читање и пишување и Јазик од прво до трето одделение, потребна е соодветна подготовка, примена и класификација на наставните материјали кои ќе послужат како своевидна наставна поддршка за наставниците, но и за учениците, при што ќе им помогнат при изучување на кириличните и латиничните букви, пишувањето и читањето со нив, јазичните и правописните правила, како и примена на правописните знаци.

Во наставната практика постои потреба од дидактичко-методичко дизајнирање на наставните материјали во рамките на програмските подрачја Почетно читање и пишување и Јазик, почитувајќи современи методички, методолошки и докимолошки принципи. Од таа причина испитувањето на ставовите и на образовните потреби на наставниците, како непосредни реализатори на наставата, методолошка е оправданоста за нивно вклучување како посебен истражувачки суппримерок.

MODERN DIDACTIC-METHODICAL DESIGNED TEACHING MATERIALS IN MACEDONIAN LANGUAGE TEACHING

Elizabeta Tomevska Ilievska — 2023-12-16

The purpose of this paper is aimed at examining the educational needs and didactic competences of teachers for the preparation and use of didactic-methodical teaching materials in the teaching of the subject Macedonian language for the program areas Initial reading and writing and Language (first, second and third grade), and all with the aim of improving the teaching of the Macedonian language.

For the successful realization of the goals/standards for evaluation needed in the program areas Initial reading and writing and Language from the first to the third grade, it is necessary to prepare, apply and classify the teaching materials that will serve as a kind of teaching support for the teachers, but also for the students , which will help them in learning the Cyrillic and Latin letters, writing and reading with them, language and spelling rules, as well as the application of spelling signs.

In teaching practice, there is a need for didactic-methodical design of teaching materials within the program areas Initial reading and writing and Language, respecting modern methodical, methodological and dokimological principles. For that reason, the examination of the attitudes and educational needs of teachers, as immediate implementers of teaching, is the methodological justification for their inclusion as a special research subsample.

РЕЕДУКАЦИЈА НА ГЕРМАНЦИТЕ ПО ВОЈНАТА – АМЕРИКАНСКИ И БРИТАНСКИ РАЗМИСЛУВАЊА

Далибор Јовановски — 2023-12-16

Воените дејства, загубите на човечките животи и посебно суровоста на нацистичките и фашистичките режими и војски предизвикале реакција кај сојузничките влади, јавноста и интелектуалците. Нацистичкиот режим во Германија и неговото делување на севкупен план уште пред почетокот на Втората светска војна предизвикувал првично блага, а подоцна и остра реакција и критика на демократскиот свет. Сепак однесувањето и фанатизмот на германските вооружени сили и нивните злосторства во текот на војната не можеле да не предизвикаат размислувања за тоа како да се справат сојузничките земји, пред сè оние поголемите, со победената Германија. Искуството од Првата светска војна говорело дека германскиот нацизам во основа го имал милитаризмот кој бил присутен насекаде, вклучително и во образовниот процес. Затоа многумина во САД и Велика Британија почнале гласно да размислуваат за целосна промена на германскиот образовен систем и реедукација на Германците по воената победа. Постоела голема дилема околу прашањата како да се изведе таа реедукација, дали да биде опфатена само помладата популација која била изложена на нацистичката индоктринација, како и околу тоа дали Германците, кои биле противници на нацизмот, да бидат вклучени во тој процес. Дебатите се воделе меѓу политичарите, во јавноста, помеѓу научниците. Постепено преовладувал ставот дека прашањето е комплексно и дека некои Германци би требало да бидат вклучени во процесот на реедукација по војната.

THE POST-WAR RE-EDUCATION OF THE GERMANS – AMERICAN AND BRITISH REFLECTIONS

Dalibor Jovanovski — 2023-12-16

The military actions, the loss of human lives and especially the cruelty of the Nazi and Fascist regimes and armies caused a reaction among the allied governments, the public and intellectuals. The Nazi regime in Germany and its actions, in general, even before the beginning of WWII caused an initially mild and later a sharp reaction and criticism in the democratic world. However, the behaviour and fanaticism of the German armed forces and their atrocities during the war could not but cause reflections about how the allied countries, especially the larger ones, should deal with the defeated Germany. The experience of WWI had shown that German Nazism had, as its basis, the militarism which was present everywhere, including in the educational process. That is why many in the United States and Great Britain began to think aloud about a complete change of the German educational system and the re-education of the Germans after the military victory. There was a great dilemma over the questions of how to carry out that re-education, whether to include only the younger population that was exposed to Nazi indoctrination, and whether Germans who were opponents of Nazism should be included in that process. The debates were conducted among politicians, in the public, among scholars and scientists. The view that gradually prevailed was that the issue was complex and that some Germans should be involved in the re-education process after the War.

ΕΠΙΣΤΌΛΙΑΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΑ И „ОСЛОБОДУВАЊЕТО“ НА АТИНА

Стефан Пановски — 2023-12-16

Фокусот на овој труд се околностите во кои Атина била „ослободена“ с. 255 г. Првиот дел се однесува на издржаноста на претпоставката дека „петициите“ споменати од Диоген Лаертиј во биографијата на Аркесилај навистина треба да се поврзат со „ослободувањето“ на Атина. Анализата на пасусот, како и на конкретната фраза, попрво упатува на друг заклучок – дека станува збор за приватни петиции, така што оваа информација не треба да се става во контекст на „ослободувањето“ на Атина; и следствено, дека нема корелација со прашањето за битката кај Кос. Второто прашање пак, се однесува на причините поради кои Антигон одлучил да ја „ослободи“ Атина; односно на претпоставката дека оваа одлука се должела на победата кај Кос. Анализата на изворниот материјал покажува дека иако ваквата претпоставка не може да се исклучи, сепак од друга страна не може ниту да се потврди. На крајот е понуден алтернативен контекст за „ослободувањето“ на Атина.

ΕΠΙΣΤΌΛΙΑ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΑ AND THE “LIBERATION” OF ATHENS

Stefan Panovski — 2023-12-16

The paper centres on the historical background in which Athens was “liberated” in c. 255. The first part explores the tenability of the assumption that the “petitions” mentioned by Diogenes Laertios in his biography of Arkesilaos should indeed be placed in the context of the “liberation” of Athens. The analysis of the chapter, as well as the particular phrase, points towards a rather different conclusion – that we are dealing with private petitions, and therefore the information should not be associated with the “liberation” of Athens; consequently, that there is no correlation with the question for the date of the battle of Kos. The second part focuses on the causes for Antigonos’ decision to “liberate” Athens; i.e., the conjecture that this decision stemmed from the victory at Kos. The analysis of the sources shows that even though the conjecture cannot be ruled out, it cannot be proven either. Lastly, an alternative context for the “liberation” of Athens is offered.

БЕЛЕШКИ ЗА СВЕДОШТВАТА ЗА ВЛИЈАНИЕТО НАЗАМЕНСКАТА ВРЗ ИМЕНСКАТА ФЛЕКСИЈА ВО МИКЕНСКИТЕ АРХИВИ

Елена Џукеска — 2023-12-16

Флексијата на заменките покажува варијации во различните индоевропски јазици и во онаа мера во којашто може да се реконструира, во протоиндоевропскиот таа се разликувала во повеќе аспекти од флексијата на именките и придавките. Со текот на времето заменската и именската флексија минале низ процес на заемно усогласување. Анализата и споредбата на тематската и атематската флексија покажале дека заменките што разликуваат род одиграле важна улога во развојот на имињата со тематска o-основаиeH2-основа. Сведоштвото на грчкиот јазик за релацијата на заменките со другите имиња е значајно и сложено во исто време, заради индивидуалниот развој на грчките дијалекти и заради архаичните особености на најстарите грчки записи пронајдени во микенските архиви. Целта на овој труд е да го преиспита сведоштвото за влијанието на заменската врз именската флексија во микенските грчки документи низ призмата на поновите истражувања и да ја разгледа неговата релевантност за најстарата историја на заменките и именките во грчкиот јазик, како и за реконструкцијата на протоиндоевропскиот.

NOTES ON THE EVIDENCE FOR THE INFLUENCE OF PRONOMINAL ON NOMINAL INFLEXION IN MYCENAEN ARCHIVES

Elena Džukeska — 2023-12-16

The inflexion of pronouns varies in different Indo-European languages and so far, as it can be reconstructed, in the Proto-Indo-European it was different in several aspects from the inflexion of nouns and adjectives. In the course of time pronominal and nominal inflexions went through a process of mutual levelling. The analysis and comparison of the thematic and athematic nominal inflexions has shown that gendered pronouns played important role in the development of the thematic o-stem and eH2-stem substantives.

The evidence of the Greek language for the relationship of pronouns and other nomina is significant and complex at the same time, bearing in mind the individual development of Greek dialects and the archaic features of the earliest Greek records found in Mycenaean archives.

The aim of this paper is to re-examine the evidence for the influence of pronominal on nominal inflexion found in Mycenaean Greek documents in the light of more recent studies and discuss its relevance for the earliest history of pronouns and nouns in the Greek language and the reconstruction of Proto-Indo-European.

МЕРЕЊЕ НА ПОПУЛИСТИЧКИ СТАВОВИ – ПСИХОМЕТРИСКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ТРИДИМЕНЗИОНАЛНАТА СКАЛА

Николина Кениг — 2023-12-16

За да одговорат на растечката потреба за мерење на популистичките ставови, неколку истражувачи предлагаат инструменти кои го дефинираат конструктот користејќи различни теоретски рамки. Ова истражувањее спроведено со цел да сеутврдат психометриските својства на неодамна развиената тродимензионална скала за мерење на степенот на прифаќање популистички ставови на индивидуално ниво, предложена од Шулц и нејзините соработници. За разлика од инструментите кои ги дефинираат популистичките ставови како еднодимензионален конструкт, оваа скала се заснова на претпоставката дека тие се латентен конструкт од повисок ред, со три различни под-димензии од прв ред.

Пригодниот примерок од кој се прибирани податоците, се состои од вкупно 535 учесници, (53,1 % жени) од 25 урбани (52,6 % од главниот град) и 15 рурални области во земјата, со просечна возраст М = 36,2(SD = 12,4) години, повеќето (65 %) со завршено средно образование. Сите учесници доброволно одговорија на збир од инструменти, вклучувајќи избор на префериран хипотетички политички кандидат, две скали за популистички ставови, неколку други скали кои мерат варијабли поврзани со релевантниот конструкт, и основни демографски податоци.

Психометриските карактеристики на инструментот на Шулц и соработниците, беа проверени со спроведување на анализа на ајтеми, конфирматорна факторска анализа и тестирање на предложените хипотези генерирани врз основа на претходни релевантни истражувања. Резултатите ја потврдија тродимензионалната структура на скалата и тоа со добри индикатори за совпаѓање со оригиналниот модел, аaлфа-коефициентите укажаа на прифатлива внатрешна хомогеност на скалата и нејзините димензии. Исто така, димензиите на конструктотсе корелирани со други варијаблисо кои се очекува да бидат поврзани со одобрување на популистички ставови.

Врз основа на анализата, заклучено е дека тродимензионалната скала на Шулц и соработниците преведена на македонски јазик, со оглед на метриските карактеристики, може да се користи за утврдување на степенот на прифаќање популистички ставови, но дека нејзината ефикасност за предвидување на преференција на популистички ориентирани партии за време на изборите треба дополнително да се испита.

MEASURING POPULIST ATTITUDES – PSYCHOMETRIC CARACTRERISTICS OF THE THREE-DIMENSIONAL SCALE

Nikolina Kenig — 2023-12-16

To address the issue of the growing need for measuring populist attitudes, researchers have proposed several instruments with different theoretical backgrounds in conceptualizing the construct. This study aimed to verify the psychometric properties of the recently developed Three-dimensional populist scale by Shultz and her associates. As opposed to scales which define populist attitudes as uni-dimensional constructs, this one is based on the presumption that it is a latent higher-order construct with three distinct first-order dimensions.

The convenient sample was comprised of 535 participants, all ethnic Macedonians (53.1% women) from 25 urban (52.6% from the capital city) and 15 rural areas of the country, with average age M = 36.2 (SD = 12.4) and mostly (65%) with completed high school. All participants voluntarily answered the set of selected instruments which included two populist attitudes scales, several other scales the measure related variables and demographic data.

The psychometric characteristics of the instrument in this particular cultural context were explored by performing item-analysis, factor analysis and testing the proposed hypotheses generated on the basis of previous relevant research. Results confirmed the three-dimensional structure of the Shultz’s scale with excellent fit indicators, while the Alpha coefficients showed acceptable reliability of the scale and its subscales. The construct dimensions exhibit significant associations with other measures expected to be related to populist attitudes endorsement.

It was concluded that the Shultz et al. three-dimensional scale on populist attitudes translated in Macedonian is adequate to be used as a measure of this variable and that its efficacy for predicting electoral choices should be further scrutinized.

ФАКТОРИ НА ВРСНИЧКО НАСИЛСТВО ВО УЧИЛИШТАТА И ПРОГРАМИ ЗА ПРЕВЕНЦИЈА

Орхидеја Шурбановска — 2023-12-16

Проблемот на насилство во училиштата задава значителна грижа во многу земји во светот и кај нас заради огромните психолошкии физички последици кои ги носи на децата и младите.Во литературата може да се пронајдат истражувања уште пред четириесет години, кога оваа појава била дефинирана како агресивни, намерни и постојани дејствија извршени од група или поединец против жртва која не може лесно да се брани. Во поново време за насилство не се смета само физичко, туку и насилство преку социјалните мрежи, кое ни дава дополнителен поттик за негово понатамошно проучување, сè со цел да се застане на патот на насилството и колку е можно да се намали. Во овој труд се проучуваат теоретските и емпириските сознанија за некои значајни фактори кои придонесуваат за појавата на врсничко насилство, како што се: семејството, училиштето и карактеристиките на личноста на насилникот и жртвата. На крајот е претставен преглед на ефективни програми за превенција од насилството од различни земји во светот.

FACTORS OF PEER VIOLENCE IN SCHOOLS AND PREVENTION PROGRAMS

Orhideja Shurbanovska — 2023-12-16

The problem of violence in schools causes considerable concern in many countries of the world and in our country as well because of the enormous psychological and physical consequences it brings to children and young people. In literature, research can be found even forty years ago, when this phenomenon was defined as aggressive, deliberate, and persistent action carried out by a group or individual against a victim who cannot be easily defended. More recently, violence is not only considered to be physical, but also violence can also be experiences through social networks, which gives us an additional incentive for its further study, all in order to stand in the way of violence and reduce it as much as possible. This paper studies the theoretical and empirical knowledge about some significant factors that contribute to the occurrence of peer violence, such as: family, school environment and personality characteristics of the bully and the victim. At the end, an overview of effective violence prevention programs from different countries in the world is given.

НАЧИНИ НА УПРАВУВАЊЕ СО ОБЛАСТИТЕ РАБОТА И СЕМЕЈСТВО: КЛАСТЕРСКА АНАЛИЗА НА ПРИМЕРОК НАСТАВНИЦИ ВО ОСНОВНО, СРЕДНО И ВИСОКО ОБРАЗОВАНИЕ

Билјана Блажевска Стоилковска — 2023-12-16

Целта на оваа експлораторна студија беше да се идентификуваат стилови на управување со областите работа и семејство врз основа на четири димензии на флексибилноста на границата помеѓу работата и семејството и два типа премини помеѓу работата и семејството како карактеристики што овозможуваат да се направи разграничување/дистинкција помеѓу овие два домена. Примерокот во истражувањето го сочинуваа 143 наставници во основно, средно и високо образование (жени =99, просечна возраст=42,50±9,74 години).

Со примена на кластерска анализа беа идентификувани два кластери како показатели на два начини на управување со границата помеѓу работата и семејството. Првиот кластер се карактеризираше со потпросечно изразена можност за флексибилност на работата/работните задолженија и просечно изразена подготвеност за флексибилност во доменот на работата, со натпросечна подготвеност за флексибилност во областа на семејството и релативно високо изразена можност за флексибилност на семејните одговорности, многу ниска фреквенција на премини од работата во семејството и повремени премини од домакон работата. Каракетристики на вториот кластер се доби дека се високо изразена можност и подготвеност за флексибилност во работата, релативно високо оценета подготвеност за флексибилност на семејните обврски, силно изразена можностза флексибилноство доменот на семејствотото, повремени премини од доменот на работата во доменот на семејството и почести транзиции од семејствотокон работа.

Понатамошните анализи направени да се истражат карактеристиките на двата кластера покажаа дека 82,7% од наставниците во средните училишта и 87,5% од наставниците од основните училишта се групирани во кластерот 1, додека повеќето од универзитетските наставници (81,8%) инклинираат кон кластерот 2. Во кластер 1 дистрибуцијата на мажи и жени беше еднаква, додека во калстер 2 се доби дека преовладуваат жени. Се доби дека двата кластера се разликуваат во задоволството од работата и конфликтот на семејството со работата, додека разлики во однос на задоволството од животот, конфликтот на работатасо семејството, возраста и бројот на деца не беа регистрирани.

Може да се заклучи дека кластерот/профилот 1 се карактеризира со умерена контрола над границата на областа работа, додека кластерот 2 упатува на реактивен профил со флексибилни и пропустливи граници на двата домени, работата и семејството.

IDENTIFICATION OF WORK-FAMILY BOUNDARY MANAGEMENT STYLES: TWO-STEP CLUSTER ANALYSIS AMONG TEACHERS IN PRIMARY, SECONDARY AND UNIVERSITY EDUCATION

Biljana Blazhevska Stoilkovska — 2023-12-16

The aim of this exploratory study was to identify work-family management boundary profiles on the base of four work-family boundary flexibility dimensions and two types of work-family transitions employed for demarcation/distinction between these two domains. The sample consisted of 143 participants (female=99, mean age=42.50±9.74 years), teachers at university, secondary and primary schools in Macedonian context.

Two-step cluster analysis revealed two clusters. Participants in the in the first cluster scored below average on work flexibility ability and on average considering work flexibility willingness, above the average on family flexibility willingness and relatively higher on family flexibility ability and showed very low frequency of transitions from work to family domain, and occasional family-to-work transitions. Participants clustered in the second subgroup showed high ability and willingness to flex work, scored relatively high on family flexibility willingness, expressed strong ability to flex family boundary domain, with occasional moves from work to family domain and more frequent transitions from family to work.

Further analyses performed to explore characteristics of both clusters showed that 82.7% of secondary school teachers and 87.5% of primary school teachers were grouped in cluster 1, while most of the university teachers (81.8%) tend to the cluster 2. Equal percentage of male (50%) and female (50%) study participants were distributed across clusters, however cluster 2 consisted predominantly (80.2%) of female participants. Participants in two clusters were found to differ in job satisfaction and family-to-work conflict, whereas differences in regard to life satisfaction, work-to-family conflict, age and number of children were not registered.

It could be concluded that cluster/profile 1 was characterized with moderated control over work boundaries, whereas cluster 2 implied to reactive profile with pliable and permeable boundaries of work and family domains.

БЕРМУДСКИОТ ТРИАГОЛНИК НА МАКЕДОНСКАТА ДРЖАВНОСТ: ОХРИДСКИ, ПРЕСПАНСКИ И БУГАРСКИ ДОГОВОР

Билјана Ванковска — 2023-12-16

Од Референдумот за независност во 1991 година до денес, македонската државност минува низ бројни политички трансформации од кои, како клучни, ги издвојуваме оние од 2001, 2017 и 2018/19 година. Овие точки на пресврт се однесуваат на решавање на идентитетски конфликти, внатре во земјата и со соседните држави. Хипотезата на овој труд е дека заменувањето на уставноста како темел на македонската држава со договорни односи, кои подоцна се конституционализираат, води до ерозија на државноста. Наместо Уставот да претставува релативно траен општествен договор на граѓаните во политичката заедница, трите договори го претворија во негова спротивност. Уставните промени настанати по пат на принуда и уцени, односно од позиција на моќ, по пат на меѓународно градење држава, постепено креираат сè послаба и понеуспешна држава. Таквата творба не може да се надева на инкорпорирање во Европската Унија, бидејќи идентитетските отстапки придружени со нефункционалност на државните институции резултираат со ефекти спротивни на базичните демократски императиви и на принципите содржани во Копенхагенските критериуми.

THE BERMUDA TRIANGLE OF MACEDONIAN STATEHOOD: OHRID, PRESPA AND BULGARIAN AGREEMENT

Biljana Vankovska — 2023-12-16

From the 1991 referendum on independence and the adoption of the Constitution up to date, Macedonian statehood has been going through several political transformations, of which, as key, we single out those of 2001, 2017 and 2018-19. All those turning points relate to the resolution of identity conflicts and disputes, both within the country and with neighbouring states. The purpose of this paper is to prove the hypothesis according to which the replacement of constitutionality as the foundation of the Macedonian state with contractual relations, which are later constitutionalized, leads to statehood erosion. In other words, instead of the Constitution representing a relatively permanent social contract of the citizens in the political community, the three contracts turned it into its opposite. Constitutional changes brought about through coercion and blackmail, that is, from a position of power, through international state building, have gradually created an increasingly weak and unsuccessful state, that is, a provisional state. Such an entity cannot hope to be incorporated into the European Union. More precisely, identity concessions accompanied by the dysfunctional state institutions result in effects contrary to the basic democratic imperatives and the principles contained in the Copenhagen criteria.

ПРЕДВИДУВАЊЕТО КАКО ПРЕДУСЛОВ ЗА ПЛАНИРАЊЕ ВО БЕЗБЕДНОСТА

Оливер Бакрески — 2023-12-16

Предвидувањето е составен дел на процесот на планирање и аналогно на тоа без предвидувањето не можеме ниту да се обидеме да ја разбереме сета сложеност на денешниот свет, појавите и процесите што се случуваат во него, сложеноста на состојбите и на системите ако не се соочиме со потребата од нивно разбирање и предвидување. Анализирањето на сите аспекти на предвидувањето е мошне комплексна и тешка задача, бидејќи тоа се одликува со голема динамичност, сложеност и специфичност. Поради тоа, проучувањето на предвидувањето првенствено треба да се засновува на негово целосно разбирање и разграничување од другите функции на безбедносниот менаџмент за да се избегне каква било едностраност. Предвидувањето во рамките на овој труд првенствено има неколку значења. Прво, се одредуваат значајни специфики и карактеристики на предвидувањето. Второ, во контекст на согледување на предвидувањето акцентот е ставен на предвидувањето и прогнозирањето. Трето, теоретската експликација се однесува на утврдување на каузалноста на предвидувањето и планирањето за да се согледа дијалектичкиот однос и поврзаноста.

FORECASTING AS A PRECONDITION FOR PLANNING IN SECURITY

Oliver Bakreski — 2023-12-16

Forecasting is an integral part of the planning process and analogously without forecasting we cannot even attempt to understand all the complexity of today’s world, the phenomena and processes that occur in it, the complexity of situations and systems if we do not face the need from their understanding and prediction. Analysing all aspects of forecasting is a very complex and difficult task, as it is characterized by great dynamism, complexity, and specificity. Therefore, the study of forecasting should primarily be based on its full understanding and differentiation from other security management functions to avoid any one-sidedness. Forecast within the framework of this paper primarily has several meanings. First, significant specifics and characteristics of the forecasting are determined. Second, in the context of forecasting, the emphasis is on forecasting and prognosing. Third, theoretical explication refers to establishing the causality of forecasting and planning in order to perceive the dialectical relationship and connection.

УКРАИНА ПОМЕЃУ НАТО И РУСИЈА

Рина Киркова — 2023-12-16

Во изминатите две децении Украина значително ги продлабочи односите со НАТО. По заземање на Крим и поттикнување конфликт во источниот украински регион наДонбас во 2014 година од страна на Русија, интересот за влез во НАТО од страна на Украина особено се засили. Според анкетите на јавното мислење во Украина, членството во Алијансата е критично за безбедноста на државата. Од друга страна пак, понатамошното проширување на НАТО на исток, Русија го прикажува како главна закана по нејзината национална безбедност. Моменталните случувања на теренот и тековната војна помеѓу Украина и Русија ќе влијае на ставот на НАТО кон перспективите за членство на Украина во Алијансата. Потенцијалот за понатамошна ескалација на војната во Украина е значаен, иако поголема е веројатноста војната да се разгори и насочи кон украинските сили и цивилното население, но и веројатноста за вклучување во конфликтот од страна на западните сојузници е сè поизвесна. Украинските власти ќе мора да ги ограничат своите очекувања за членство во НАТО и да се фокусираат на максималната соработка соАлијансата.

UKRAINE BETWEEN NATO AND RUSSIA

Rina Kirkova — 2023-12-16

In the past two decades, Ukraine has significantly deepened its relations with NATO. Following Russia’s seizure of Crimea and instigation of conflict in the eastern Ukrainian region of Donbas in 2014, Ukraine’s interest in NATO entry has particularly intensified. According to public opinion polls in Ukraine, membership in the Alliance is critical to the country’s security. On the other hand, Russia presents the further expansion of NATO to the east as the main threat to its national security. The current developments on the ground and the ongoing war between Ukraine and Russia will affect NATO’s attitude towards Ukraine’s membership prospects in the Alliance. The potential for further escalation of the war in Ukraine is significant, although it is more likely that the war will flare up and target Ukrainian forces and the civilian population, but the likelihood of the involvement of the Western Allies in the conflict is also more certain. Ukrainian authorities will have to limit their expectations for NATO membership and focus only on maximum cooperation with the Alliance.

НОВИОТ СВЕТСКИ ПОРЕДОКОД КИНЕСКА ПЕРСПЕКТИВА

Горан Зенделовски — 2023-12-16

Денес, луѓето, државите и меѓународните организации се чувствуваат позагрозени и понесигурни, многу повеќе отколку во минатото, а тоа придонесе до зголемување на потребата за безбедност и воспоставување на нов поредок и правилапреку кои успешно ќе се решаваат проблемите во светот.Една од водечките држави е НР Кина која зазема сè поголем удел на глобалната сценаи настојува да ја намали доминацијата и улогата на САД и на европските земји. Подемот на Кина како економска, безбедносно-воена и информатичкотехнолошка сила придонесе до преместување на тежиштето и центарот на моќ од Запад кон Исток, а се создадоа можности и други азиски земји да најдат свое место и улога и да бидат важен субјект во новата меѓународна структура.

Со вклучување на нови актери на меѓународната сцена се менува балансот на силите и се наметнуваат нови правила на игра спротивни од западните земји. Од „новите менаџери“ се очекува поголема одговорност и влијание во реформирањето на постоечките меѓународни институции, како и редуцирање на факторите кои предизвикуваат нестабилност и водат кон анархичен светски поредок. Меѓутоа, заради различните вредности, интереси и цели што ги промовира НР Кина, се очекуваат редица безбедносни импликации од меѓународен карактер, интензивирање на геополитичките и геоекономските ривалства, поларизација, појава на нови ризици и опасности,и зголемена напнатост помеѓу големите сили.

THE NEW WORLD ORDER FROM CHINESE PERSPECTIVE

Goran Zendelovski — 2023-12-16

Nowadays, people, states and international organizations feel more threatened and insecure, more than in the past, and this has contributed to an increase in need for security and the establishment of a new order and rules through which the world’s problems will be successfully solved. One of the leading countries is the People’s Republic of China, which is taking an increasing share on the global stage and is striving to reduce the dominance and role of the United States and European countries. The rise of China as an economic, security-military and information-technological power has contributed to the shift of the centre of gravity and power from the West to the East, and a lot of opportunities have been created for other Asian countries to find their place and role and be an important subject in the new international structure.

With the inclusion of new actors on the international stage, the balance of power changes and new rules of the game are imposed, contrary to the Western countries. The “new managers” are expected to have greater responsibility and influence in reforming the existing international institutions, as well as reducing the factors that cause instability and lead to an anarchic world order. However, due to the different values, interests and goals promoted by the PRC, a number of security implications of an international nature, intensification of geopolitical and geo-economics rivalries, polarization, emergence of new risks and dangers, and increased tension between great powers are expected.

ВЛИЈАНИЕТО НА КОВИД-19 ВРЗ ГЛОБАЛНИОТ ПОЛИЦИСКИ ОДГОВОР ВО ОДНОС НА ОНЛАЈН СЕКСУАЛНА ЕКСПЛОАТАЦИЈА И ЗЛОУПОТРЕБА НА ДЕЦА

Тања Милошевска — 2023-12-16

Во овој труд се обрнува внимание кон значителни зголемувања во активноста поврзана со сексуална злоупотреба и експлоатација на деца и на површинската и на темната мрежа за време на периодот на рестрикциите на КОВИД-19. Целта на овој труд е анализа за тоа како пандемијата на КОВИД-19 ги модифицираше трендовите и заканите за сексуална експлоатација и злоупотреба на деца, кои веќе беа на високо ниво и пред пандемијата. Оваа статија ги истакнува трендовите и заканите во тековниот контекст на КОВИД-19 во споредба со мерките пред пандемијата, какво влијание имаат тие на краток рок и со какви промени резултираа кога мерките за КОВИД-19 се намалија или целосно се укинаа. Трудот придонесува за разбирање на просторот на темната мрежа за време на пандемијата преку манифестација на тековниот организиран бизнис-модел кој еволуирал како што се шири технологијата и нивото на закана што го претставува за децата. Целта е да се споделат овие трендови низ глобалната заедница за спроведување на законот и науката со цел да се подобри мониторингот и откривањето на сексуалната експлоатација и злоупотреба на деца на интернет, понатамошни истраги и глобален полициски одговор.

THE COVID-19 IMPACT ON GLOBAL POLICE RESPONSE IN RELATION TO ONLINE CHILD SEXUAL EXPLOITATION AND ABUSE

Tanja Miloshevska — 2023-12-16

In this paper we draw attention that there have been significant increases in activity relating to child sexual abuse and exploitation on both the surface web and dark web during the COVID-19 lockdown period. This paper aim is an analyse about how the COVID-19 pandemic is presently modifying the trends and threats of child sexual exploitation and abuse offences, which were already at high levels prior to the pandemic. This article highlights the trends and threats in the current COVID-19 context compared to pre-pandemic measures, what impact these are having in the short-term, and what changes we have seen when COVID-19 measures are reduced. It contributes to the space of the dark web during lockdown by manifestation on the ongoing organised business model that has evolved as technology expands and the level of threat that it poses to children. The objective is to share these trends across the global law enforcement community and science in order to improve the monitoring and detection of child sexual exploitation and abuse online, further investigations and global police response.

ЗА ХУМАНАТА ДИМЕНЗИЈА НА СОВРЕМЕНИТЕ ВООРУЖЕНИ КОНФЛИКТИ НИЗ БРОЕВИ И ПРАВОТО

Сергеј Цветковски — 2023-12-16

Преиспитувањето на класификацијата на современите вооружени конфликти го правиме низ анализа на хуманитарното право и достапните податоци за вооружените конфликти, со комбинирање на правните, политичките и етичките димензии на војната и статистичките показатели на современите конфликти. Авторот одговара на прашањата за: Дефинирањето на конфликтот согласно со различните филозофски, општествени и легални критериуми со културниот, правниот и политичкиот пристап на војната и соодветните причини за настанувањето и пролонгирањето на конфликтите; и главните трендови на конфликтите низ бројното присуство на конфликтите на глобалната сцена, бројот на жртвите, регионалното поместување на конфликтите и улогата на Исламската Држава. Во анализата на конфликтите се потенцираат сложеноста на современите конфликти низ проширените категории на жртви и борци како и потребата за заштита на жртвите. Оттука истражувањето ја допира проблематиката на применливоста на категориите законски и незаконски борец и соодветниот имунитет кој ги следи. Истражувањето на трендовите на современите вооружени конфликти не може да ги избегне ниту етичките димензии околу категоријата децавојници. И понатаму останува нерешен проблемот од методолошки аспект за утврдувањето на прецизна статистика за индиректно загинатите цивили кои и понатаму претставуваат најбројна категорија.

ON THE HUMANE DIMENSION OF CONTEMPORARY ARMED CONFLICTS THROUGH NUMBERS AND THE LAW

Sergej Cvetkovski — 2023-12-16

The re-examination of the classification of modern armed conflicts is done through the analysis of humanitarian law and the available data on armed conflicts, by combining the legal, political and ethical dimensions of war and the statistical indicators of modern conflicts.The author answers the questions about: Defining the conflict according to the various philosophical, social and legal criteria with the cultural, legal and political basis of the war and the corresponding reasons for the occurrence and prolongation of the conflicts; and the main trends of the conflicts through the numerous presences of the conflicts on the global scene, the number of victims, the regional displacement of the conflicts and the role of the Islamic State.In the analysis of the conflicts, the complexity of the modern conflicts through the expanded categories of victims and combatants, as well as the need for the protection of the victims, are emphasized.Hence the research touches on the issue of the applicability of the legal and illegal combatant categories and the corresponding immunity that follows them.Researching the trends of modern armed conflicts cannot avoid the ethical dimensions surrounding the category of child soldiers. From a methodological point of view, the problem of determining precise statistics for the indirectly killed civilians, who continue to represent the largest category, remains unsolved.

КОНЦЕПТОТ ЗА МИР ВО ТЕОРИЈАТА ЗА МЕЃУНАРОДНИ ОДНОСИ

Александар Павлески — 2023-12-16

Развојот на концептот за мир, тесно е поврзан со развојот на концептот за државата и оттука и со настојувањата да се елиминира војната како инструмент за разрешување на споровите помеѓу државите. Во тој контекст, војната и мирот традицонално се третираат како меѓусебно исклучувачки концепти, т.е. војната имплицира насилство, додека мирот, ненасилство. Значи, престанокот на војната го означува почетокот на мирот и обратно. Затоа и двата концепти, истовремено претставуваат неизбежни исходи на континуираната и динамична природа на социјалната интеракција во меѓународниот систем, навестувајќи идна војна на нациите и државите кои моментално се во мир и од друга страна, навестувајќи мир на нациите и државите кои моментално се во војна. Тргнувајќи од посоченото традиционално сфаќање на концептите за мир и за војна, како и од фактот дека етаблирањето на мировните истражувања започнува во 80-тите години на XX век, фокусот во трудот е конкретно ставен на анализа на концептот за мир низ призмата на теоријата за меѓународни односи. Имено, неспорно е дека до етаблирањето на мировните и безбедносните истражувања и студии, прашањата за мирот и безбедноста, генерално се разгледуваат и толкуваат во рамките на различните теориски правци за меѓународните односи. Оттука, трудот поконретно го истражува еволутивниот карактер на перцепциите и разбирањето на концептот за мир, посебно од аспект на: федерализмот, неореализмот, либерализамот и функционализмот. Целта е да се даде одговор на прашањето – Што претставува и како може да се достигне мирот, согласно со посочените теориски правци?

THE CONCEPT OF PEACE IN THE THEORY OF INTERNATIONAL RELATIONS

Aleksandar Pavleski — 2023-12-16

The development of the peace concept is closely related to the development of the concept of the state and hence to the efforts for elimination of war as an instrument for resolving disputes between states. In that context, war and peace are traditionally treated as mutually exclusive concepts, i.e., war implies violence, while peace, nonviolence. So, the end of war marks the beginning of peace and vice versa. Therefore, both concepts simultaneously represent the inevitable outcomes of the continuous and dynamic nature of social interaction in the international system, foreshadowing future war for nations and states that are currently at peace and, on the other hand, foreshadowing peace for nations and states that are currently at war. Starting from the indicated traditional understanding of the concepts of peace and war, as well as from the fact that the establishment of peace research begins during the 80s of the XX century, the focus in the paper is specifically placed on the analysis of the peace concept through the prism of the theory of international relationships. Namely, it is indisputable that until the establishment of peace and security research and studies, issues of peace and security are generally considered and interpreted within the framework of the various theoretical approaches for international relations. Hence, the paper more specifically explores the evolutionary character of the perceptions and understanding of the peace concept, especially from the perspective of: federalism, neorealism, liberalism and functionalism. The main goal is to give an answer to the question - What is peace and how can it be achieved, according to the indicated theoretical approaches?

ФИНАНСИРАЊЕ И НАДЗОР НА ПРИМЕНАТА НА ИНВАЗИВНИ МЕРКИ ЗА ПОТРЕБИТЕ НА БЕЗБЕДНОСТА И ОДБРАНАТА

Лета Барџиева Миовска — 2023-12-16

Инвазивните мерки, како што се дефинирани посебните истражни мерки, се ante delictum мерки. Тие се применуваат само во ситуации во кои доказите не можат да се добијат со конвенционални методи, а се потребни за непречено водење на кривичната постапка. Финансиските средства за примена на овие инвазивни мерки, конкретно, за потребите на безбедноста и одбраната се алоцираат со буџет од страна на законодавната власт. Главната хипотеза на овој труд гласи: надзорот над примената и финансирањето на спроведувањето на посебните истражни мерки, има позитивно влијание/или е во директна корелација со ефективниот изградбата/развој и функционирањето на безбедносно-одбранбениот систем, посебно од аспект на принципите за: добро владеење, транспарентност, отчетност, пропорционалност и ефикасна примена на финансиските ресурси.

Тргнувајќи од посочената хипотеза, истражувањето во трудот за базира на две варијабли и тоа: независна варијабла, т.е. надзорот врз примената и финансирањето на спроведувањето на посебните истражни мерки, и зависна варијабла, т.е. ефективниот развој и правилното и ефикасно функционирање на безбедносно-одбранбениот систем.

Од методолошки аспект, во трудот е применет комбиниран пристап на квалитативна и квантитативна анализа, преку истражување, мерење и споредување на: усвоени меѓународни стандарди по однос на примената на посебните истражни мерки, прописите во македонската нормативна рамка, содржината на упатствата и на прирачниците за спроведување на посебните истражни мерки од страна на релевантните институции во македонското општество.

FINANCING AND OVERSIGHT OF THE APPLICATION OF INVASIVE MEASURES FOR THE PURPOSE OF SECURITY AND DEFENSE

Leta Bargjieva Miovska — 2023-12-16

Invasive measures, as special investigative measures are defined, are ante delictum measures. They are applied only in situations in which the evidence cannot be obtained by conventional methods, and are needed for the smooth conduct of criminal proceedings. The financial means for the application of these invasive measures for the needs of defence and security are allocated with a budget by the legislative authority.

The main hypothesis of this paper states that: supervision over the application and financing of the implementation of special investigative measures has a positive impact / or is in direct correlation with the effective construction/development and functioning of the security-defence system, especially from the aspect of the principles of: good governance, transparency, accountability, proportionality, and efficient application of financial resources.

Starting from the indicated hypothesis, the research in the paper is based on two variables: independent variable, i.e., the supervision over the application and financing of the implementation of the special investigative measures, and a dependent variable, i.e., the effective development and proper and efficient functioning of the security-defence system.

From a methodological point of view, the paper uses a combined approach of qualitative and quantitative analysis, through research, measurement, and comparison of: adopted international standards regarding the application of special investigative measures, the regulations in the Macedonian normative framework, the content of the instructions and the implementation manuals of the special investigative measures by the relevant institutions in the Macedonian society.

СТРЕС, ТРАУМА И ПОСТТРАУМАТСКО СТРЕСНО НАРУШУВАЊЕ (ПТСН)

Иван Трајков — 2023-12-16

Во овој труд ќе се обидеме да опишеме интегративен модел во кој се поврзуваат стресот, траумата и посттрауматското нарушување на здравјето преку биолошки, психолошки и бихевиорални механизми на влијание. Секоја од овие појави има свои специфичности, но и заеднички карактеристики (извори,симптоми и последици) кои се поврзани со здравјето и функционирањето на лицето/индивидуата. Всушност, долготрајниот стрес и ненадејно доживување доведува до траума. По извесен период се јавуваат повторувачки доживувања на траума и се развива ПТСН клучен механизам преку кој долготрајниот стрес и траума водат до тешко нарушување на здравјето. Прегледот на литература на оваа тема емпириски истражувања, нашето долгогодишно искуство и истражувања во овие области покажа дека најголем број автори во своите истражувања се фокусираат претежно на една од овие теми најчесто на стресот. Помал број истражувања прават заеднички приказ на стресот и траумата. Не наидовме на истражувања кои во својот приказ ги обединуваат сите три теми, истакнувајќи ги елементите кои се заеднички како и специфичностите и разликите. Целта на трудот е да се обидеме низ интегративен пристап да го прикажеме заедничкото влијание на овие три појави врз здравјето и функционирањето на индивидуата. Најпрвин ќе ја опишиме секоја од овие појави со сите нејзини специфичности, а на крајот ќе се обидеме да ги интегрираме сознанијата за физиолошките и психолошки механизми за справување со стресот, траумата и посттрауматското стресно нарушување. На крајот иако тешко ќе се осврнеме и на превенцијата на појавите.

STRESS, TRAUMA AND POST-TRAUMATIC STRESS DISORDER (PTSD)

Ivan Trajkov — 2023-12-16

In this paper, we will attempt to describe an integrative model that links stress, trauma, and post-traumatic health disorders through biological, psychological, and behavioral mechanisms of influence. Each of these phenomena has its specificities but also shares common characteristics (sources, symptoms, and consequences) related to health and an individual’s functioning. Prolonged stress and sudden experiences can lead to trauma, and repeated experiences of trauma over time can result in the development of post-traumatic stress disorder (PTSD). This key mechanism illustrates how long-term stress and trauma can lead to severe health impairment.

A review of the literature on this topic, along with our many years of experience and research in these areas, reveals that the majority of authors in their research primarily focus on one of these topics, usually stress. There are fewer studies that provide a comprehensive representation of both stress and trauma. We have not come across any research that unifies all three topics in their presentation, highlighting the common elements as well as the specificities and differences.

The aim of this paper is to demonstrate, through an integrative approach, the combined impact of these three phenomena on health and an individual’s functioning. First, we will describe each of these phenomena along with their respective specifications. Finally, we will attempt to integrate the knowledge of physiological and psychological mechanisms for dealing with stress, trauma, and post-traumatic stress disorder. Although challenging, we will also touch upon prevention strategies towards the end.

СИСТЕМСКИ СЕМЕЕН ПРИСТАП ВО РАБОТА СО ДЕЦА ЖРТВИ НА НАСИЛСТВО

Софија Георгиевска — 2023-12-16

Овој труд претставува студија на случај која ја истражува примената на системската семејна терапија во работата со деца кои се жртви на насилство во нивното семејство. Студијата на случај се фокусира на семејството Џонсон, составено од татко, мајка и нивните две деца, кои побарале терапија по трауматичен инцидент на семејно насилство. Терапевтскиот пристап користеше рамка за системска семејна терапија, со цел да се справи со сложената динамика што произлегува од насилството и неговото влијание врз членовите на семејството. Целите вклучуваа обезбедување безбедна средина за децата да ги обработат своите искуства, зајакнување на комуникацијата, промовирање на ненасилно родителство и зајакнување на мрежата за поддршка на семејството. Интервенциите вклучуваа индивидуални сесии со децата, семејни сесии, психоедукација и заедничко поставување цели. Во текот на процесот на терапија, забележани се значителни подобрувања, вклучувајќи засилена комуникација, подобрена емоционална благосостојба на децата, стратегии за ненасилно родителство и развој на мрежа за поддршка. Наодите од оваа студија на случај ја истакнуваат ефикасноста на системската семејна терапија во промовирањето на исцелување, негувањето здрави односи и создавањето негувачка средина за децата погодени од семејно насилство.

A SYSTEMIC FAMILY APPROACH IN WORKING WITH CHILD VICTIMS OF VIOLENCE

Sofija Georgievska — 2023-12-16

This paper presents a case study that explores the application of systemic family therapy in working with children who are victims of violence within their family. The case study focuses on the Johnson family, comprising a father, mother, and their two children, who sought therapy after a traumatic incident of domestic violence. The therapeutic approach utilized a systemic family therapy framework, aiming to address the complex dynamics resulting from the violence and its impact on family members. The goals include providing a safe environment for children to process their experiences, enhancing communication, promoting non-violent parenting, and strengthening the family’s support network. The interventions involved individual sessions with the children, family sessions, psychoeducation, and collaborative goal setting. Throughout the therapy process, significant improvements were observed, including enhanced communication, improved emotional well-being for the children, non-violent parenting strategies, and the development of a support network. The findings of this case study highlight the effectiveness of systemic family therapy in promoting healing, fostering healthy relationships, and creating a nurturing environment for children affected by family violence.

ОБЈЕКТИВНИ И БИХЕВИОРИСТИЧКИ ТЕСТОВИ ЗА АУДИОЛОШКА ПРОЦЕНА НА ДЕЦАТА СО СУСПЕКТНО ОШТЕТУВАЊЕ НА СЛУХОТ

Зора Јачова — 2023-12-16

Аудиолошката процена на доенчињата и на малите деца со суспектно оштетување на слухот бараизбор на диференцијално дијагностички техники кои се соодветни на возраста и соодветни на развојните способности на детето.

Објективната процена вклучува електрофизиолошки и електроакустични методи: отоакустични емисии, аудитивни одговори на мозочното стебло, аудитивни стабилизирани одговори, тимпанометрија и акустичен рефлекс. При користење на бихевиористичките тестови во аудиолошката процена потребен е одговор од пациентот. Во зависност од возраста на детето, може да се изведат следните методи: аудиометрија со визуелно засилување, кондиционирана аудиометрија низ игра, тонална лиминарна аудиометрија и говорна аудиометрија.

Аудиолошката процена кај доенчињата и малите деца обезбедува одредување на аудитивната сензитивност, евалуација на интегритетот на аудитивниот систем и идентификација на можни интервенциски опции во случај на постоење на оштетување на слухот. Раната детекција и третман на оштетувањето на слухот во детството е есенцијална за да се обезбеди оптимален развој на говорот и јазикот во првите години од животот и оптимални училишни перформанси на постарите деца.

OBJECTIVE AND BEHAVIOURAL TESTS FOR AUDIOLOGIC ASSESSMENT OF CHILDREN WITH SUSPECTED HEARING LOSS

Zora Jachova — 2023-12-16

Audiologic assessment of infants and young children with suspected hearing loss requires selection of differential diagnostic techniques that are age-appropriate and appropriate to the child’s developmental capabilities.

Objective assessment includes electrophysiologic and electroacoustic methods: otoacoustic emissions, auditory brainstem response, auditory steady-state response, tympanometry and acoustic reflex. The use of behavioural methods in audiologic assessment requires a response from the patient. Depending on the child’s age, the following methods can be performed: visual reinforcement audiometry, conditioned play audiometry, pure tone audiometry, and speech audiometry.

Audiologic assessment in infants and children provides estimation of auditory sensitivity, evaluation of the integrity of auditory system andidentification of possible intervention options in case of existing hearing loss. Early detection and treatment of hearing loss in childhood is essential to ensure optimal speech and language development in the early years of life and optimal school performance for older children.

МЕЃУНАРОДНА КЛАСИФИКАЦИЈА НА ФУНКЦИОНИРАЊЕ, ИНВАЛИДНОСТ И ЗДРАВЈЕ: ВОЗРАСНИ ЛИЦА СО ОШТЕТУВАЊЕ НА ВИДОТ

Даниела Димитрова Радојичиќ — 2023-12-16

Целта на овој труд е да се направианализа на актуелните студии за општите ограничувања при користење на Меѓународната класификација за функционирање, инвалидитет и здравје (МКФ), но и преглед на резултатите од нејзината примена кај возрасните лица со оштетен вид. Пребарувањето на литературата е направено воследните бази: ERIC, EBSCO-Host, ScienceDirect, PROKUEST, SCOPUS и Google Scholar. Статиите се селектирани според тоа дали се однесуваат на некоја од силните и слабите страни на МКФ, како и нејзината примена кај возрасните лица со оштетен вид. Прегледот на литературатае направен со користење на ПРИЗМАкритериумите. Со пребарување на релевантната литература констатирани сеосум статии кои ги исполнуваа критериумите за подобност. Севкупниот заклучок е дека иако МКФ е вредна алатка за опишување како функционира една личност, исто така, таа сама по себе не е инструмент за евалуација.

INTERNATIONAL CLASSIFICATION OF FUNCTIONING, DISABILITY AND HEALTH: ADULTS WITH VISUAL IMPAIRMENT

Daniela Dimitrova Radojichikj — 2023-12-16

The purpose of this paper is to present an overview of current studies on the general limitations of using the International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF), as well as to review the results of its application in adults with visual impairment. The literature search was performed in ERIC, EBSCO-Host, ScienceDirect, PROKUEST, SCOPUS, and Google Scholar. Articles were selected if they reported on any of the strengths and weaknesses of the ICF, also its application to adults with visual impairment. The literature review was performed using the PRISMA criteria. The search of relevant literature revealed 8 articles that met the eligibility criteria. The overall conclusion is that while the ICF is a valuable tool for describing how a person functions, it is not an evaluation instrument in itself.

ВАЖНОСТА НА ПЛАНИНАРЕЊЕТО И УЛОГАТА НА ПЛАНИНАРСКИОТ ВОДИЧ ВО ПОДДРШКАТА НА ЛИЦАТА СО АУТИЗАМ

Наташа Чичевска Јованова — 2023-12-16

За многу семејства, идејата за излегување, прошетки и семејни авантури може да биде сон што е избришан со детерминирањето на аутистичен спектар на нарушување кај детето. Добро се документирани јазовите во здравјето и квалитетот на животот на младите луѓе со аутистичен спектар на нарушување (АСН). Еден особено забележлив јаз кој влијае и на физичкото здравје и на квалитетот на животот е во областа на рекреација на отворено, особено вклучувајќи ги активностите за рекреација како велосипедизам, планинарење, трчање, кану/кајак, јавање коњи и скијање.

Од мноштвото активности на отворено за промовирање на физичката кондиција, планинарењето е можеби најразновидно и најпристапно за луѓето со АСН. Планинарењето е природно продолжение на пешачењето. Тоа е една од првите вештини што ги стекнуваме, една од најважните активности во секојдневниот живот и една од ретките форми на рекреација што не бара специфична опрема и услови. Од друга страна пак, освен можеби најгусто населените урбани области, речиси секогаш има патеки во близина. Во последно време дури и урбаните планинарења што се движат низ градот стануваат сè попопуларни.

Без разлика дали се искачувате низ планините на експертско ниво или се шетате по патека, планинарењето ги поттикнува вашите деца да се движат, што е од огромно значење во нашето современо општество, кога се чини дека детството секоја година се повеќе е исполнето со време поминато пред екранот, а кај децата со аутизам ова може да стане сериозен проблем.

Основната цел на овој труд од една страна е да се зголеми свеста за значењето на планинарењето за психофизичкото здравје, како на лицата од општата популација така и на лицата со АСН, но и да се дадат препораки за пристапот и начинот на организирање на активности на планинарење за лицата со АСН, од друга страна.

THE IMPORTANCE OF HIKING AND THE ROLE OF THE HIKING GUIDE IN SUPPORTING PEOPLE WITH AUTISM

Natasha Chichevska Jovanova — 2023-12-16

For many families, the idea of going out for walks and family adventures can be a dream that is erased by the determination of autistic spectrum in a child. Gaps in the health and quality of life of young people with autism spectrum disorder (ASD) are well documented. One particularly noticeable gap that affects both physical health and quality of life is in the area of outdoor recreation, particularly including outdoor recreation activities such as biking, hiking, running, canoeing/kayaking, horseback riding, and skiing.

Of the many outdoor activities to promote physical fitness, hiking is perhaps the most versatile and accessible for people with ASD. Hiking is a natural extension of walking. It is one of the first skills we acquire, one of the most important activities in everyday life and one of the few forms of recreation that does not require specific equipment and conditions. On the other hand, except for perhaps the most densely populated urban areas, there are almost always trails nearby. Lately even urban hikes that move around the city are becoming more and more popular.

Whether you’re climbing the mountains at an expert level or hiking a trail, hiking gets your kids moving, which is of utmost importance in our modern society, when childhood seems to be filled more and more with time spent in front of the screens, and for children with autism this can become a serious problem.

The main goal of this paper, on the one hand, is to increase awareness of the importance of hiking for psychophysical health, both for people from the general population and for people with ASD, but also to give recommendations for the approach and the way of organizing hiking activities for people with ASD, on the other hand.

ПЈЕР ТЕЈАР ДЕ ШАРДЕН И ФЕНОМЕНОТ ЧОВЕК

Денко Скаловски — 2023-12-16

Свесен дека е многу тешко во еден текст да се направи осврт и критичка анализа на целокупната мисла на еден таков философ, католички теолог, палеонтолог, културен антрополог и хуманист каков што е Шарден, авторот се обидува барем да спомне и критички да прокоментира само неколку битни аспекти, делови и димензии на неговата полидимензионална и трансдискурзивна мисла. Дискурсот на Шарден e комплексен и повеќеслоен, и тој ги пречекорува границите на посебните философски науки и дисциплини, и во својата сеопфатна холистичка систематичност максимално ја релативизира и ја прави транспарентна границата помеѓу духовните/хуманистичките и природните/биолошки науки. На крајот на краткиот осврт врз Шарден авторот презентира и неколку критички осврти врз неговите дела, кои, сè до денес, и покрај зголемениот интерес за нив, за жал, и натаму остануваат релативно непознати за пошироката философска и интелектуална јавност. Текстот е поткрепен со цитирана и референтна философска и друга стручна литература на странски јазици и на македонски јазик.

PIERRE TEILHARD DE CHARDIN AND THE PHENOMENON OF MAN

Denko Skalovski — 2023-12-16

Aware that it is very difficult in one text to review and critically to analyse the entire thought of such a philosopher, Catholic theologian, paleontologist, cultural anthropologist and humanist as Chardin, the author tries to, at least to mention and critically commented on only a few important aspects, parts and dimensions of his polydimensional and transdiscursive thought. Chardin’s discourse is complex and multi-layered. It exceeds the boundaries of special philosophical sciences and disciplines and in its comprehensive holistic systematicity maximally relativizes and makes transparent the border between spiritual/humanistic and natural/biological sciences. At the end of the short review of Chardin, the author presents several critical reviews of his works, which, until today, despite the increased interest in them, unfortunately still remain relatively unknown to the wider philosophical and intellectual public. The text is supported by quoted and referenced philosophical and other professional literature in foreign languages and Macedonian.

КУЛТУРНИТЕ КОНЦЕПЦИИ ЗА МАЖЕСТВЕНОСТАИ ЖЕНСТВЕНОСТА: ДИВЕРГЕНЦИЈА НА МАСКУЛИНИСТИЧКА И ФЕМИНИСТИЧКА КУЛТУРА

Сузана Симоновска — 2023-12-16

Мажественоста и женственоста може да се дефинираат преку одредени карактеристики, ставови, својства, очекувања и објаснувања поврзани со поведението и однесувањето на припадниците на машкиот и женски пол. Тие се социјално конструирани димензии кои го одредуваат машкиот и женскиот статус, како и положбата на половите во општествената средина. Целта на овој труд е да се преиспита во колкава мера и на кој начин културата и културниот контекст влијае во обликувањето на мажественоста и женственоста. Односите меѓу културно изградениот сет категории, како што се тие за половата припадност на поединците, се нарекуваат „народна таксономија“ или „културна класификација“. Оттука, нормите, правилата, ставовите, однесувањето, поведението, во крајна линија и очекувањата од поединците во еден социокултурен простор, во голема мера зависат од релацијата човек-природа-култура. Во таа насока, во овој труд ќе се разгледаат одредени социоантрополошки теоретски концепции за креирањето на мажественоста и женственоста, со акцент врз историскиот и современ дискурс на „родовите замисли“ за мажественоста и женственоста.

THE CULTURAL CONCEPTIONS OF MASCULINITY AND FEMININITY: THE DIVERGENCE OF MASCULINE AND FEMININE CULTURE

Suzana Simonovska — 2023-12-16

Masculinity and femininity can both be freely defined through the spectrum of certain characteristics, points of view, features, expectations, and explanations linked to the behavioural traits of masculine and feminine individuals. Those are socially constructed dimensions that explain the male and female status, alongside the position of the sexes within societies. The aim of this study is to re-examine the extent to which culture and cultural context impact the shaping of male and female individuals, as well as the ways through which those influences take place. The relationships between the culturally established set of categories, such as those for gender identification in individuals, are referred to as “human taxonomy”, or “cultural classification”. Hence, the norms, regulations, stances, behaviours, conduct, and, ultimately, the expectations of individuals in a sociocultural environment greatly depend on the relations between mannature-culture. In that context, this paper elaborates on different socio-anthropological theoretic concepts revolving around the creation of masculinity and femininity while emphasizing the historical and contemporary d

РОДОВАТА ЕДНАКВОСТ И ВЕШТАЧКА ИНТЕЛИГЕНЦИЈА

Боби Бадаревски — 2023-12-16

Во последниве години, вештачката интелигенција постигна значителен напредок, што доведе до широк спектар на апликации, како што се препознавање на говор, препораки за производи, превод на јазици и многу други примени. Иако родовата еднаквост и вештачката интелигенција можат да се сметаат за посебни области, тие се тесно поврзани и заемно влијаат една на друга. Целта на овој труд е да ги скицира различните аспекти на поврзаноста на родовата еднаквост и вештачката интелигенција, да ја идентификува заемната врска помеѓу нив, и да ги претстави предизвиците и можните решенија на проблемите кои произлегуваат од нивната поврзаност. Текстот ќе го претстави прашањето на родовата еднаквост во развојот на вештачка интелигенција, но и влијанието на вештачката интелигенција врз родовата еднаквост; предизвиците и можните решенија, успешни примери и студии на случаи, законодавство и политики кои го поддржуваат родовиот баланс во вештачка интелигенција, влијанието на родовата еднаквост на квалитетот и иновациите во вештачка интелигенција; иднината на динамиката на развојот на врската на родовата еднаквост и вештачка интелигенција.

GENDER EQUALITY AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE

Bobi Badarevski — 2023-12-16

In recent years, artificial intelligence has made significant progress, leading to a wide variety of applications, such as speech recognition, product recommendations, language translation, and many other applications. Although gender equality and artificial intelligence can be considered separate fields, they are closely related and mutually influence each other. The purpose of this paper is to outline various aspects of relationship between gender equality and artificial intelligence, to identify interrelationship between them, and to present challenges and possible solutions to problems arising from their connection. This text will present the issue of gender equality in the development of artificial intelligence, but also the impact of artificial intelligence on gender equality; challenges and possible solutions, successful examples and case studies, legislation and policies supporting gender balance in artificial intelligence, the impact of gender equality on quality and innovation in artificial intelligence; the future of dynamics of development of relationship of gender equality and artificial intelligence.

ВАЖНОСТА ОД ГРИЖАТА ЗА МАШКОТО ЗДРАВЈЕ

Македонка Радуловиќ — 2023-12-16

Се чини дека не е потребна детална статистика која ќе ни потврди дека мажите имаат тенденција да ги избегнуваат медицинските прегледи, многу почесто отколку жените. Но, доколку се потпреме на истражувањата, се смета дека постои веројатност од над 95 % дека жените попрво ќе ги посетат медицинските лица, со цел да извршат прегледи, превентивни заштити и разни здравствени консултации, во споредба со мажите (иако жените имаат значително поголем животен век). Оттука, неопходно е да се потенцира важноста од превентивните здравствени прегледи на мажите. Навремените консултации со доктор можат да доведат до спречување на појавата на разни болести, особено на оние кои можат да бидат фатални по живот. За среќа, овие состојби можат да се спречат и да се излечат, но за тоа треба да се направат поагресивни кампањи, кои ќе ја развијат свесноста на мажите за споменатите теми. Овој труд ги анализира моменталните состојби и расположливите податоци за машкото здравје. Исто така, преку квантитативна истражувачка студија, има за цел, да добие подетална слика за состојбата во Република Северна Македонија.

THE IMPORTANCE OF MEN’S HEALTH CARE

Makedonka Radulovikj — 2023-12-16

It is evident, backed by research that men tend to avoid medical examinations much more frequently than women. Statistics show that women are more likely to visit medical professionals for preventive measures, health consultations, and examinations, with a probability of over 95%. Surprisingly, despite women having a significantly higher life expectancy, men need to recognize the importance of preventive health examinations. Timely consultations with healthcare providers can effectively prevent various diseases, including those with fatal consequences. Fortunately, many of these conditions can be prevented and treated. To achieve this, it is crucial to launch more proactive campaigns aimed at raising awareness among men on these critical topics.

This paper analyses the status of men’s health and provides available data. Additionally, through a quantitative research study, it aims to provide a comprehensive understanding of the situation in the Republic of North Macedonia.

The goal is to emphasize the significance of men’s health care, encourage regular medical check-ups, and promote a proactive approach to preventive measures. By doing so, we can ensure better health outcomes for men and contribute to a healthier society overall.

ПОДДРШКА И ЕДУКАЦИЈА ЗА СЕМЕЈСТВАТА НА ДЕЦА СО ПОПРЕЧЕНОСТ: ИСТРАЖУВАЊЕ НА РОДИТЕЛСКИТЕ ПЕРСПЕКТИВИ И ПРЕПОРАКИ

Ангелка Кескинова — 2023-12-16

Родителството на дете со попреченост е исполнето со уникатни предизвици и бара дополнителна грижа и внимание. Родителите играат клучна улога во промовирање на развојот на нивното дете, стимулирање на нивната независност и негувањето на севкупна благосостојба.

Истражувањето има за цел да ја испита адекватноста на ресурсите и поддршката што им се достапни на семејствата на деца со попреченост, како и перцепцијата на родителите во однос на овие аспекти. Како инструмент за истражување беше користен специјално дизајниран прашалник составен од 21 прашање, дистрибуиран до семејствата преку Гугл форма. Примерокот за истражување беше пригодени опфати 250 родители на деца со попреченост.

Наодите од истражувањето откриваат широко распространето незадоволство кај родителите во однос на институционалната поддршка. Резултатите покажуваат дека значително мнозинство од родителите (80%) не добиваат соодветна институционална поддршка, додека само 1 % изјавиле дека ја добиваат. Понатаму, ниту еден родител не пријавил дека е задоволен од координацијата меѓу медицинските, образовните и социјалните институции, при што 56% изразиле незадоволство, а 44% укажуваат на делумно задоволство.

Оваа студија ја нагласува потребата од подобрена координација меѓу различните институции, зголемено образование на родителите и обезбедување на сеопфатни услуги за поддршка со цел да се обезбеди подобар квалитет на живот на семејствата на децата со попреченост.

SUPPORT AND EDUCATION FOR FAMILIES OF CHILDREN WITH DISABILITIES: EXPLORING PARENTAL PERSPECTIVES AND RECOMMENDATION

Angelka Keskinova — 2023-12-16

Parenting a child with a disability presents unique challenges and requires additional care and attention. Parents play a crucial role in promoting their child’s development, fostering their independence, and nurturing their overall well-being.

This research study aims to investigate the adequacy of resources and support available to families of children with disabilities, as well as the perception of parents regarding these aspects. A specially designed questionnaire consisting of 21 questions was used as the research instrument, which was distributed to families through a Google form. The research sample was convenience-based and comprised 250 parents of children with disabilities.

The findings of the study reveal widespread dissatisfaction among parents in relation to institutional support. The results indicate that a significant majority of parents (80%) do not receive adequate institutional support, while only 1% reported receiving it. Furthermore, not a single parent reported being satisfied with the coordination among medical, educational, and social institutions, with 56% expressing dissatisfaction and 44% indicating partial satisfaction.

This study highlights the need for improved coordination among various institutions, increased parent education, and the provision of comprehensive support services to ensure a better quality of life for families of children with disabilities.